Toshkent davlat yuridik instituti fuqarolik huquqi

2. Shartn om ad a q atn ash u vch i taraflar,
u la rn in g h u q u q v a burchlari
Shartnom ada qatnashuvchi taraflar hadya qiluvchi va hadya oluvchi 
deb atalib, o'z nav batid a ular fuqaro lar, yuridik shaxslar v a davlat 
bo'lishi m um kin. H adya fu q aro lik -h u q uq iy h arakteridagi shartno m a 
bo'lganligi bois, hadya qiluvchi va hadya oluvchi muomala layoqatiga

---

ega bo'lishi lozim. Ba’zan muomala layoqatiga ega boim agan shaxslar 
nomidan shartnomalarni ularning qonuniy vakillari tuzadilar.
Ayni paytda qonunchilikda istisno holat ham m avjud boiib, y a’ni 
FK ning 29-moddasi, 2-qism, 2-bandiga asosan olti yoshdan o'n to ‘r t 
yoshgacha b o ig a n kichik yoshdagi bolalar tek in m an fa at ko‘rishga 
qaratilgan, notarial tasdiqlashni yoki davlat ro'yxatidan o'tkazishni talab 
qilmaydigan bitimlarni mustaqil ravishda amalga oshirishga haqlidirlar. 
O 'n to 'rt yoshdan o'n sakkiz yoshgacha boigan voyaga yetm aganlar o'zlari 
m ustaqil ravishda hadya qiluvchi va hadya oluvchi sifatida qatnashib, 
shartnom ani o'z stipendiyalari, ish haqlari va qonunda ko'zda tutilgan 
boshqa daromadlari miqdorida tuzishlari mumkin. Lekin ular mulk huquqi 
asosida tegishli boigan ashyolarni tasarruf qilish huquqiga ega emaslar. 
Bunday bitimlarni amalga oshirish uchun u qonuniy vakillarining roziligini 
olishi kerak. Chunki hadya ularga zarar yetkazishi, yashirin darom adlarga 
ega bo'lishiga olib kelishi, pirovardida ularning huquqlariga salbiy ta ’sir 
qilishi mumkin. Ayrim shaxslarga hadya shartnomasini tuzishda rad qilish 
va chegaralash qo'yilgan (FKning 505-moddasi tartibida).
Q onun e r va x o tin lar o 'rta s id a h a d y a sh a rtn o m a si tuzilish in i 
cheklamaydi. Hadya qilingan mol-mulk, ashyo yoki m ulkiy huquq hadya 
oluvchining shaxsan o'zigagina tegishli boiadi. Aytaylik, er-xotinning 
nikoh davomida (yoki nikohga qadar) hadya hisobiga ortgirgan mol- 
m ulklari ulardan h ar birining o‘z mulki hisoblanadi1. Binobarin, undan 
haq undirishga yoki boshqacha tarzda o'zlashtirishga faqat m ulkdorning 
roziligi bilangina yo'l qo'yiladi.
Shartnoma yuzasidan taraflarning huquq va burchlari uni bajarishdan 
bosh tortib, hadyani bekor qilish jarayonlari bilan uzviy bog'liq. Umumiy 
holda, hadya bo'yicha hadya qiluvchi mulkni yoki unga nisbatan boigan 
mulkiy huquqni hadya oluvchiga topshirishga, hadya oluvchi esa uni qabul 
qilib olishga m ajbur hisoblanadilar. Biroq, ayni paytda, quyidagi hollarda: