Toshkent davlat yuridik instituti fuqarolik huquqi

Zararni qoplash usullari. 
Delikt majburiyatlari uchun umuman 
fuqarolik-huquqiy javobgarlik uchun yetkazilgan zararni qoplash usullari 
muhim ahamiyat kasb etadi. Birinchi navbatda yetkazilgan zararni qoplash 
usullarini belgilash jabrlanuvchiga qaysidir ma’noda «yupanch» vazifasini 
bajaradi. Chunki, aynan zararni qoplash usullarini tanlash orqali 
jabrlanuvchi qaysidir ma’noda o'zi uchun adolat qaror topishini, o'zi 
tanlagan asoslarda haqiqat qaror- topayotganligini anglashi mumkin.
Ta’kidlash lozimki, zararni qoplash usullarini belgilash fuqarolik- 
huquqiy javobgarlikning o'ziga xos xususiyatlaridan biri hisoblanadi. Zero, 
yuridik javobgarlikning boshqa turlarida jabrlanuvchi huquqbuzarga 
nisbatan javobgarlikning u yoki bu chorasini belgilash huquqiga ega 
boimaydi. Fuqarolik-huquqiy javobgarlikda jabrlanuvchiga nisbatan 
bunday imkoniyatning berilishi fuqarolik-huquqiy javobgarlikning mulkiy 
ko'rinishda boiishi va yetkazilgan zararni qoplashni talab qilish ham 
subyektif fuqarolik huquqi ekanligi bilan belgilanadi.
FKning 1003-moddasiga muvofiq, sud zarami qoplash to'g'risidagi 
talabni qanoatlantirar ekan, ish holatlariga muvofiq ravishda, yetkazilgan 
zarar uchun javobgar shaxsga zararni aslicha qoplash (o'shanday turdagi 
va sifatdagi ashyoni taqdim etish, shikastlangan ashyoni tuzatish va 
hokazo) yoki yetkazilgan zarami to'lash majburiyatini yuklaydi.
Yetkazilgan zararni qoplash usullari FKning 1003 moddasida ikkiga 
boiinadi:
- zararni aslicha qoplash;
- yetkazilgan zararni to'lash.
Umumiy m a’noda sud zararni qoplash to'g'risid agi talabni 
qondirishda zarar miqdorini pul summasi ko'rinishida belgilashi ham 
mumkin. Biroq, ish holatlariga ko'ra huquqbuzarning huquqqa xilof 
harakati natijasida jabrlanuvchiga tegishli mol-mulk shikastlangan boisa 
yoki uning mol-mulki nobud boigan boisa, jabrlanuvchi shikastlangan 
mol-mulk huquqbuzar hisobidan tuzatilishini yoki nobud boigan mol- 
mulk o'rniga aynan shunday ashyoni taqdim etishni talab etishga haqli 
boiadi. Bunday vaziyatda huquqbuzar ashyoni natura holida taqdim 
etishni rad etishga haqli boimaydi.
Yetkazilgan zarami to'lashda esa, huquqbuzar FKning 14-moddasiga 
muvofiq, haqiqiy zarar, boy berilgan foyda va ma’naviy zararni to'lashi

---

lozim boiadi. Bunday zararlar jumlasiga mol-mulkning shikastlanishi 
yoki fuqaroning sogiigi va hayotiga yetkazilgan zarar, fuqaroning ish 
haqi, fu qarolik-h u qu qiy shartnomalardan oladigan daromadlari, 
mualliflik haqi va boshqa daromadalari ham kiradi.