Toshkent davlat yuridik instituti fuqarolik huquqi

1 Радмонкулов 
Мажбурият хукуки. - Т.: ТДЮИ. 2005. Б. 18-19

---

shartnom asi obyekti xodimning m eh n a t faoliyati hisoblansa, p u d rat 
shartnom asida esa pudratchining m ehnat natijasi hisoblanadi. M ehnat 
shartnom asida xodim tashkilotga qo'shilgan holda u belgilagan ichki 
tartib qoidalarga bo'ysungan holda m ehnat faoliyatini am alga oshirsa, 
p u d rat shartnom asida pudratchi o'z faoliyatini o'zi m ustaqil belgilaydi 
va ish natijasi yuzasidan butun m as’uliyatni zimmasiga olgan holda 
n u q s o n li is h n in g o q ib a ti f u q a r o lik - h u q u q iy ja v o b g a r lik b ila n
yakunlanishini e ’tiborga olib, faoliyat yuritadi.
Shuningdek, m ehnat shartnom asi m ehnat m unosabatlaridan kelib 
chiqsa, p u d ra t shartn o m asi fuqarolik huquqiy m unosab atni yuzaga 
keltiradi. M ehnat shartnom asi shartlarini buzganlik uchun O'zbekiston 
Respublikasi M ehnat kodeksining tegishli moddalariga asoslangan holda 
intizomiy javobgarlikka tortilsa, p u d rat shartnomasi fuqarolik-huquqiy 
moddiy javobgarlikka tortiladi.
M ehnat shartn om asi bo'yicha uyida ish b ajaradigan xodim ning 
m ehnati bilan p u d ra t shartnom asi bir-biriga o'xshab ketsa-da, lekin 
ular farqlanadi. Uyda ish bajaruvchi aniq bir buyurtm ani ishxonadan 
olib uyida bajarib beradi. Lekin garchi u korxona m ehnat tartib qoidalaridan 
yiroqda bo'lsa-da korxonaning ishchisi hisoblanadi va unga nisbatan 
ijtimoiy kafolatlar qo'llaniladi.
Hozirgi kunda O'zbekiston Respublikasi Prezidentining 2006-yil 5- 
yanvarda «Yirik sanoat korxonalari bilan kasanachilikni rivojlantirish 
asosida ishlab chiqarish va xizmatlar o'rtasida kooperatsiyani kengaytirishni 
rag'batlantirish chora-tadbirlari to'g'risida» gi Farmoni ham da O'zbekiston 
Respublikasi Vazirlar M ahkamasining 2006-yil 11-yanvardagi 4-son Qarori 
bilan tasdiqlangan «Kasanachilik to'g'risida»gi Nizomga asosan kasanachilik 
faoliyati rivojlanmoqda. Kasanachilikning pudrat m unosabatlaridan farqi 
ham yuqoridagi qoidalardan kelib chiqib belgilanadi. Kasanachilik bu -
tuzilgan m ehnat shartnomasiga muvofiq 16 yoshdagi yoki undan katta 
yoshdagi jismoniy shaxs (kasanachi) ning yashash joyi bo'yicha yoki unga 
yoki uning oila a ’zolariga tegishli bo'lgan boshqa binolarda ish beruvchining 
b uyurtm alari bo'yicha tovarlar ishlab chiqarish yoki xizm atlar ko'rsatish 
bo'yicha am alga oshiraladigan ish - m ehnat faoliyatidir. Korxona bilan 
m ehnat shartnom asini imzolagan kasanachiga korxona asbob-uskunalar, 
jihozlar, xom ashyo va m ateriallar yetkazib beradi. Korxonada ishlayotgan 
xodim bilan kasanachining maqomi tenglashadi. M ehnatga haq to'lash, 
ijtimoiy m uhofazalash, ijtimoiy sug'urtalash masalalari hal qilinadi hamda 
soliq imtiyozlari qo'llaniladi. Demak, kasanachilik pudrat shartnom asidan 
farqli ravishda m ehnat m unosabatlarini vujudga kelishi uchun asos bo'ladi.

---

S h u n in g d e k , m e h n a t m u n o sa b a tla rid a x o dim ish b e ru v c h ig a
bo'ysunadi, kasanachi ham b uyurtm achi bilan m eh n at m unosabatlari 
orqali bog'liq bo'lganligi va faqatgina uning buyurtm asi orqali m ehnat 
qilishini nazarda tutsak unga nisbatan ham “ish beruvchiga bo'ysunadi” 
iborasini qo'llasak bo'laveradi. Xodim ish b e ru v c h i b u y u rg a n ishni 
yakunlagandan so'ng ham ish beruvchi bilan m unosabatda qolaveradi. 
P u d ra t shartnomasida esa pudratchi buyurtm achiga bo'ysunm aydi va 
u n d a n a lo h id a u n in g b u y u r tm a s in i b a ja r g a n d a n s o 'n g u b ila n
m unosabatlari tugaydi.
P u d rat shartnomasi bilan tuziladigan m ajburiyatlarning konstitutiv 
belgilari quyidagilardan iborat:
-pudratchi buyurtm achining topshirig'i bo'yicha buyurtm achining 
u yoki bu individual topshiriqlarini qondirish m aqsadida ishni bajaradi;
-pudratchi yangi ashyoni yaratish yoki qayta tiklash, yaxshilash, 
m avjud b o igan ashyoni o'zgartirish kabi natijaga ega b o ig an belgilangan 
ishni bajarish m ajburiyatini oladi;
-p u d ra t shartnom asi bo'yicha yaratilg an ashyo to b u yu rtm achi 
bajarilgan ishni qabul qilgunga qadar pudratchiga m ulk huquqi asosida 
tegishli boiadi;
- p u d ra tc h i sh a rtn o m a g a asoslan g an n a tija g a e rish ish usul va 
vositalarini m ustaqil tan lash huq u q ig a ega (sh artn o m ad a va qonun 
hujjatlarida nazarda tutilgan hollar bundan mustasno);
-p u d ra tc h i ishni b ajarish jaray o n id a uning natijasiga n isb atan
tavakkalchilik qiladi.
P u d ra t shartnomasining huquqiy belgilari quyidagilardan iborat: 
P u d rat shartnomasi ikki tomonlama shartnom a hisoblanadi. Chunki 
p u drat shartnomasida shartnom a taraflarining h a r birida o'ziga xos huquq 
va m ajburiyatlar mavjud. P udratchida shartnom ada belgilangan ishni 
bajarish m ajburiyatini va bajarilgan ish haqini talab qilish huquqi m avjud 
boisa, buyurtm achi shartnom ada belgilangan, bajarilgan ish uchun haq 
to ia sh m ajburiyati va ishni bajarishni talab qili huquqi m avjud boiadi.
P u d ra t shartnom asi konsensual sh artn o m a hisoblanadi. C hunki 
shartnom a taraflar o'rtasida kelishuvga erishilgan paytdan boshlab tuzilgan 
hisoblanadi va shu paytdan boshlab kuchga kiradi.
P u d r a t sh artn o m asi h a q b a ra v a rig a tu z ila d ig a n s h a rtn o m a la r 
turkum iga kiradi. Pudrat shartnomasida buyurtm achi pudratchi tomonidan 
amalga oshirilgan ishlar uchun shartnom ada belgilangan haqni toiash i 
lozim b o iad i. B ajarilgan ishning bahosi ta ra fla rn in g kelishuvi bilan 
belgilanadi.

---

Taraflarning kelishuviga ko‘ra, pudratchi tomonidan bajariladigan 
ishlar p u drat shartnomasining predm eti hisoblanadi. P udrat shartnomasi 
bo'yicha bajariladigan ish m a’lum bir ashyoni tayyorlash, m asalan, ishlab 
chiqarish texnikasiga oid bo'lgan m ahsulot yetkazib berish shartnom asi 
bo'yicha olishi m um kin bo'lmagan asbob-uskunalar va shunga o'xshash 
m ahsulotlarni yasatib olish, fuqarolarning m aishiy ehtiyojlari uchun 
buyum lar tayyorlab berish yoki ashyolarni qayta ishlab, ta ’mirlab, xom- 
ashyoga qay ta ishlov berish yoxud boshqacha tartib da ishni bajarib, 
buyurtm achiga topshirish yo buyurtm achining topshirig'iga muvofiq, 
uning tom onidan ko'rsatilgan, vakil qilingan shaxslarga topshirishdan 
iborat hisoblanadi.