asoslari k eltirilg a n bo‘lib, u la r ssud a b e ru v c h in in g tala b ig a k o ‘ra,
quyidagilardir.
Agar ssuda oluvchi:
1) a sh y o d an sh a rtn o m a g a yoki ashy o n in g v azifasig a m uvofiq
foydalanmasa;
2) ashyoni soz holda saqlash va uni asrash m ajburiyatini bajarmasa;
3) ashyoning
holatini ancha yomonlashtirsa;
4) ssuda beruvchining roziligisiz ashyoni uchinchi shaxsga bergan
bo'lsa.
U shbu asoslar bo'yicha ssuda beruvchi shartnom ani m uddatidan
ilgari bekor etishni talab qilishi mumkin.
A sh y o d a n s h a rtn o m a g a yo k i a sh y o n in g v a z ifa s ig a m u v o fiq
foydalanilmasligi deganda, ashyodan foydalanish tartibi va qoidalariga,
u n d a n foydalanish m aq sad larig a rioya qilm agan yoki zid rav ish d a
foydalanish tushuniladi. B unday foydalanish
natijasida ashyo buziladi
yoki buzilish xavfi vujudga keladi.
Ssuda oluvchi ashyoni norm al yeyilishini hisobga olgan holda soz
saqlashi va uni zararli ta ’sirdan yoki tajovuzdan asrashi lozim. Ssuda
oluvchining ushbu m ajburiyatni bajarmasligi ssuda beruvchining mulkiy
huquqlariga p u tu r yetkazadi va bu unga moddiy zarar keltirishi mumkin.
Ashyoning holati ancha yom onlashtirilishi ashyodan foydalanish
davrida uni kapital ta ’mirlamaslik, joriy ta ’mirlamaslik va tashqi zararli
ta ’sirdan asram aslik natijasida kelib chiqadigan salbiy holat bo'lib, bu
yerda
ashyoning normal yeyilishi, dastlabki holati e ’tiborga olinib, baho
beriladi.
Ssuda beruvchi shartnom a m unosabatlarida ashyoning m ulqdori
sifatida qatnashib, uning egalik huquqi, m ulkiy huquqlari himoya qilinadi.
Ssuda oluvchining ashyoni ssu d a b e ru v c h i roziligisiz uchinchi
s h a x sla rg a b e rish i, y u q o rid a a y tg a n im iz d e k , ssu d a b e ru v c h in in g
«Mulkchilik to‘g ‘risida»gi qonunning 1-moddasida
belgilangan huquqlari
buzilishiga olib keladi va unda FKning 231-moddasida belgilangan tartibda
o'z h u q u q la rin i him oya qilish h u q u q i, ayn i p a y td a , s h a rtn o m a n i
m udsatidan ilgari bekor qilish yo'li bilan o'z huquqlari buzilishini bartaraf
qilish huquqi paydo bo'ladi.
Ssuda oluvchi ham shartnom ani quyidagi hollarda m uddatidan ilgari
bekor qilishni talab etishga haqlidir:
1)
a s h y o d a n norm al fo y d a la n ish m u m k in b o 'lm a y d ig a n yoki
qiyinlashtiradigan nuqsonlarni aniqlagan va bu
nuqsonlar haqida shartnom a
tuzilayotganida bilmagan yoki bilishi m um kin bo'lmagan taqdirda;
2) ag ar ashyo uning aybisiz foydalanishga yaroqsiz bo'lib qolsa;
3) sh a rtn o m a tuzilayotgan v aq td a u ssuda beruvchi tom onidan
a s h y o g a n is b a ta n u c h in c h i s h a x s la rn in g h u q u q la r i to 'g 'r i s id a
ogohlantirilm agan bo'lsa;
4) ssuda ber uvchi ashyodan foydalanishda zaru r bo'ladigan mansub
ashyolarni va tegishli h u jjatlarn i berish m ajburiyatini bajarm agan bo'lsa.
H ar ikki tarafning ssuda shartnomasini bekor qilishga bo'lgan talabi
o'zaro nizoni tinch yo'l bilan hal qilish orqali yoki shartnom ani bekor
qilib berishni so'rab sudga m urojaat qilish orqali amalga oshiriladi.
X uddi shuningdek, shartnom a shartlarini o'zgartirish masalasi ham
taraflarn in g o'zaro kelishuvi asosida hal qilinadi. Shartnom ani bekor
qilish tartib i FK ning 384-moddasida belgilab qo'yilganidek, ag ar qonun
h u jjatlarid a, shartn o m ad a yoki ish m uomalasi
odatlarida boshqacha
tartib belgilanm agan bo'lsa, sh artno-m a qanday shaklda tuzilgan bo'lsa,
shunday shaklda o'zgartiriladi. Ssuda shartnom asi odatda yozma shaklda
tuziladi, chunki am aliyotda ssuda shartnom asi ko'p hollarda yuridik
shaxslar o'rtasid a yoki yuridik shaxslar bilan fuqarolar o'rtasida vujudga
keladi. S hu sababli shartnom aga o'zgartirish kiritish ham yozma shaklda
bo'ladi. T a ra fla r tom onidan v akolat berilgan ikki vakil shartnom ani
o'zgartiray otgan d a, sh artn o m a m atnini qo'shim cha va o'zgartirishlar
bilan y a n g y d a n tuzib, tasd iq lash i yoki sh a rtn o m a g a o'zg artirish lar
kiritilganligi to 'g 'risid a yangi kelishuv tuzib,
uni shartnom aga ilova
qilishlari m um kin. O 'zg artirish lar to'grisidagi h u jja tla rn i ta ra fla r o'z
imzolari va m uhrlari bilan tasdiqlashlari zarur.
A garda ush bu m asala tara fla r o'rtasida o'zaro kelishuv bilan hal
etilishi m um kin bo'lmasa, y a ’ni taraflardan biri shartnom a shartlarini
o'zgartirishni rad etsa yo taklifni qonunda yoki shartnom ada ko'rsatilgan
m u ddat ichida asossiz javobsiz qoldirsa, m anfaatdor taraf shartnom ani
o'zgartirish talabini sudga taqdim etishga haqli.
Shuningdek, qonunchilik b a ’zan shartno m ad an m u d d atidan ilgari
voz kechishni h am norm alaydi. FK ning 617-m oddasi
u sh b u holatni
5 4 0 -m o d d a g a hav o la qiladi. U sh b u m o dd aga va 6 2 8 -m odda-nin g
ta la b la rig a k o 'ra , q u y id a g i h o lla rd a s h a rtn o m a d a n voz kechilishi
m um kin:
1) shartnom ada ashyodan tekin foydalanish m udsati belgilanmagan
va bu haqsa xabar qilishning boshqa m uddati nazarda tutilm agan bo'lsa,
h a r qaysi taraf ikkinchi tarafni bir oy oldin (ko'chmas m ulklar bo'yicha
3 oy) xabardor qilib, shartnom adan xohlagan paytda;
2) shartnom ada boshqacha hoi belgilanmagan bo'lsa, ssuda oluvchi
m uddati ko'rsatib tuzilgan shartnom adan ssuda
beruvchini bir oy oldin
(ko'chmas m ulklar bo'yicha 3 oy) xabardor qilib, shartnom adan xohlagan
paytda voz kechishi mumkin. M azkur huquq tekin foydalanish shartnomasi
ssuda oluvchiga nisbatan m anfaatlar belgilanganligi uch u n ham unga
tegishlidir.
Voz kechish sh artn om alarn i b eko r qilishning b ir shakli b o iib ,
ta r a fla r o 'rta sid a g i h u q u q va m a jb u riy a tla rn in g tu g a tilish ig a olib
keladi.
