Toshkent davlat transport universiteti “Ijtimoiy fanlar” kafedrasi “psixologiya”

Psixik jarayonlarga bilish jarayonlari kiradi, ya’ni: ongimizning muayyan ob’ektga yo‘naltiriluvchi diqqat, sezgi organlariga bevosita ta’sir qiladigan narsalarning, ya’ni qo‘zg‘atuvchilarining in’ikos sifatidagi sezgilar va idrok; voqelikni yangilanib turadigan aksi sifatida xotira; voqelik xususiyatlarining kishi ongida umumlashgan va qaytadan in’kos qilingan hamda bevosita bilish qiyin bo‘lgan xayol va tafakkur;
Psixik jarayonlar - bu psixik hodisalarning paydo bo‘lishi, qonuniy, izchil ravishda o‘zgarishi va bir taraqqiyot bosqichidan navbatdagisiga o‘tishi, ularda sifat o‘zgarishlarining sodir bo‘lishidir.
Psixika o‘ziga alohida bir olam emas: u organik hayotning yuksak shakllaridan bo‘lib, faqat hayvonlar bilan odamga xosdir. Hayvonlar bilan odam, o‘simliklardan farq qilib, yolg‘iz organik hayotga ega bo‘libgina qolmay, balki shu bilan birga, psixik hayotga ham egadir. Lekin, ma’lumki, xayvonlarning psixik hayoti odamning psixik hayotiga qaraganda soddaroq. Xususan, hayvonlar va inson psixikasining farqi quyidagi jadvalda (1-jadval) aks ettirilgan:
1-jadval.

№	Hayvonlar psixikasi	Inson psixikasi
1.	Xayot instiktiv-biologik tuzilma asosida boshqariladi	Faoliyat bilishga va muloqotga bo‘lgan ehtiyoj bilan yo‘naltiriladi
2.	Faoliyatning birgalikda olib boriladigan shakli mavjud emas	Har bir xarakat odamlar uchun hamkorlikda olib boriladigan faoliyatdagi egallaydigan o‘rni bilan mazmun topadi
3.	Xayot vaziyatdan kelib chiqqan holda boshqariladi	Mavhumlashtiradi, narsalarning bog‘lanishlari munosabatlariga kirib boradi, sabablar bog‘lanishlarini o‘rnatadi
4.	Xulq-atvor nasliy biriktirilgan dasturlar asosida yuzaga keladi	Tajribani muloqotning ijtimoiy vositasi bo‘lgan (til) bilan uzatadi va mustahkamlaydi
5.	Ish qurollarni, yordamchi vositalarni ishlatishlari mumkin, ammo ularni saqlamaydilar va doimiy foydalanmaydilar	Mehnat qurollarini tayyorlaydi, saqlaydi va kelgusi avlodlarga beradi
6.	Atrov muhitga moslashishadi	Tashqi olamni o‘z ehtiyojlariga binoan o‘zgartiradi

Psixik holatlar – shaxsning ob’ektiv voqelikdagi narsa va xodisalarga, o‘z-o‘ziga bo‘lgan munosabatini ifodalovchi ijobiy hamda salbiy emotsional kechinmalari; mamnuniyat va g‘azab, ishonch va ishonchsizlik, aktivlik va passivlik kabi hislar. Psixik holatlarga xursandchilik, xafachilik, parishonxotirlik, ziyraklik, qayg‘u, affekt va stresslar, yoqimli va yoqimsiz tuyg‘ular, tinchlik-farog‘at, hayajonlanish va mayuslanish, o‘yg‘oqlik va uyqu holatlari, dadillik, lanib qolish holatlarini boshdan kechirish psixik xolatlarga kiradi (1-rasm).