Toshkent davlat transport universiteti “Ijtimoiy fanlar” kafedrasi “psixologiya”

Psixodiagnostika va psixokorreksiya haqida tushuncha. SHaxs xulqini maqsadli tuzatish-psixokorreksiya ekanligi

Psixologik buzilishlar jamiyatga ulkan individual, ijtimoiy, jismoniy va iqtisodiy tarmoq yaratadi. Buzilishlar odamlarning mahsulli xayotlari va o‘z oila va jamiyatlariga xissa qo‘shishlarini qiyinlashtiradi. Buzilishlar nogironlik va ish joylarida absentizm, shuningdek, jismoniy muammolar, erta o‘lim va o‘z joniga qasd qilish kabilarga olib keladi. Ijtimoiy daraja xarajatlari oshib ketmoqda³⁰. Psixologik buzilishlarni oldini olishda psixodiagnostika alohida ahamiyat kasb etadi.

Psixodiagnostika nima? «Psixodiagnostika» so‘zining mohiyati «psixologik tashhis qo‘yish» yoki kishining mavjud psixologik holati va xususiyati haqida qaror qabul qilishni anglatadi. 
Psixodiagnostika – amaliy jihatdan psixologning deyarli barcha faoliyat doiralarida, ya’ni psixologik-pedagogik tadqiqotlarda muallif yoki ishtirokchi sifatida qatnashayotganda, psixologik maslahat hamda psixologik korreksion (to‘g‘rilash va rivojlantiruvchi) ishlarni amalga oshirayotgan jarayonda qo‘llaniladi. Ammo ko‘pincha amaliy psixologning ishlarida psixodiagnostika – faoliyatning alohida mustaqil turi sifatida namoyon bo‘ladi. Uning maqsadi – psixologik tashhis qo‘yish, ya’ni kishini mavjud psixologik holatini baholash orqali ifodalanadi.

Psixodiagnostikaning nazariy asoslari psixologiya fanining turli jabhalari, jumladan, umumiy, differensial, tibbiy, yosh davrlari psixologiyasi kabi sohalarga asoslanadi. Uning metodik usullariga esa, individual-psixologik xususiyatlarni o‘rganish, olingan natijalarni qayta ishlash va tahlil qilishning aniq yo‘l-yo‘riqlari kiradi^31.

Psixodiagnostika sohasidagi nazariy-metodik ishlarning yo‘nalishlari avvalambor psixologik amaliyot talablari asosida belgilanadi.

Ushbu talablarga muvofiq usullarning maxsus kompleksi shakllanadi. Psixodiagnostik faoliyat jarayonini metodikalar aprobatsiyasi, talablar yo‘riqnomasini ishlab chiqish, tadqiqotlarni o‘tkazishdagi qonun-qoidalarni yaratish, natijalar tahlilining usullarini shakllantirish hamda ma’lum metodlarning imkoniyat va cheklanishlarini muhokama qilish tashkil etadi. Diagnostik faoliyat o‘z maqsadiga ko‘ra tashhis (diagnoz) yo‘nalishining turli ko‘rinishlariga ega bo‘ladi. Qo‘yilgan tashhis o‘rganilayotgan xususiyatlarni shakllantirishga yoki korreksion ishlarni tashkil etishga qaratilgan amaliy tavsiyalar bilan ifodalanadi. 
SHunday qilib, diagnostika yorqin namoyon bo‘luvchi individual-psixologik, psixofiziologik xususiyatlar asosida olingan ma’lumotlarni taqqoslash bilan alohida kishi yoki ma’lum shaxslar guruhi borasida xulosa chiqarish demakdir. 
Psixologik diagnoz (diagnosis - grekcha, aniqlash, bilish degan ma’noni anglatadi) - shaxs individual-psixologik xususiyatlarining hozirgi holatiga baho berish, rivojlanishini oldindan aytib berish (prognoz qilish) va psixodiagnostik tekshiruv vazifalaridan kelib chiqib, tavsiyalar ishlab chiqishga qaratilgan psixolog faoliyatining so‘nggi natijasidir. Demak, psixodiagnostika psixologdan professional faoliyati jarayonida maxsus tayyorgarlik talab qiluvchi murakkab sohadir. Psixolog (tashhischi) egallashi kerak bo‘lgan bilim, ko‘nikma va malakalar shunchalik keng va murakkabki, uning o‘zlashtirilishi bilan psixodiagnostikani professional psixolog faoliyatining negizi sifatida e’tirof etilishiga sabab bo‘ladi. Haqiqatan ham amaliy psixologlarni malakali mutaxassis etib tayyorlash ahamiyatga molik omildir. 
Psixologlar kasallikning bio-psixo-ijtimoiy modeli nuqtai nazaridan bir buzilish sabablarini ko‘rib chiqib, davolash, shuningdek, psixologik biologik va ijtimoiy yondashuvlarga asoslangan³².
• bir kasallikni kamaytirish bo‘yicha psixologik yondashuv - Psixoanaliz, gumanitar yo‘naltirilgan davolash, kognitiv-xatti xarakatga oid davolash (KXD) va boshqa yondashuvlar, jumladan, ruhiy davolash orqali jismoniy shaxslar yoki oilalarga yordam beruvchilarni o‘z ichiga oladi.
• bir kasallikni kamaytirish uchun biotibbiyotshunoslik yondashuvi (elektrokonvulsiv davolash (EKD), ichki magnitni rag‘batlantirish, jumladan, ruxiy shizofreniya, ruxiy tushkunlik va tashvish kasalliklari, shuningdek, miya aralashuvidagi texnik bandlik, davolash uchun doridan foydalanishga asoslangan ) va fiziojarroxlik.
• bir kasallikni kamaytirish uchun ijtimoiy yondashuv shaxslar buzilishning asosiy sabablarini kamaytirish uchun yashayotgan ijtimoiy muxitni o‘zgartirib berishga qaratilgan. Bu yondashuvlar guruhi, o‘rtoqlar va oilani davolash, shuningdek, jamoa bilan bog‘liq ijtimoiy dasturlarni o‘z ichiga oladi.
Bu davolash, balki kasalliklar (Jaxon sog‘liqni saqlash tashkiloti, 2004) oldini olish emas, balki faqat ularga qaratilgan, chunki jamiyat yondashuvi uch yondashuvlarning eng samaralisi bo‘lishi mumkin³³.