Toshkent davlat transport universiteti “Ijtimoiy fanlar” kafedrasi “psixologiya”

Kognitiv rivojlanish bo‘yicha Piaje nazariyasi.
Kognitiv rivojlanish bo‘yicha Piaje nazariyasi⁴⁶ orqali tabiatning taraqqiyotda muhim rol o‘ynashini ko‘ramiz (isbotlanishicha, barcha genetik kodlarini baham ko‘rgan egizaklar odatda bir xil o‘tiradi, bir xil kunlarda yuradi). Lekin oziqlanish ham muhim-biz xali ona qornida bo‘lganimizda rivojlanishni boshlaymiz va bu tasirlar bizning rivojlanishimiz davomida biz bilan qoladi xatto bizning muhitda tasirni boshlaydi. Bundan tashqari, biz o‘z hayotimizni shakllantirishda faol rol o‘ynaymiz. Bizning o‘z xulqimiz, odamlarning bizga qanday javob berishlarini o‘rganish va biz har birimizning rivojlanishimizga qanday va nima tasir ko‘rsatishini ko‘rib chiqamiz.
Rivojlanish yoshi yillari⁴⁷

YOsh davri	Tasnifi
CHaqaloqlik	tug‘ilishdan boshlanib bir yoshgacha davom etadi
Bolalik	chaqaloqlikdan boshlanib va etuklikkacha davom etadi
O‘smirlikka o‘tish	etuklik davri o‘smirlikning boshlanishi
Erta o‘smirlik	25-45 yosh orasida
O‘rtacha o‘smirlik	45-65 yosh orasida
Kech o‘smirlik	65 yosh va undan keyin

Jan Piaje bolalar xulqini kuzatib bola rivojlanishi nazariyalarini ishlab chiqqan. Bolalik davrida asab o‘zgarishlari bolalarga malum yoshdagi bir necha narsaga va hali imkonsiz ularni boshqa narsa qilish qobiliyatini beradi. Bu haqiqat SHveysariya psixologi Jan Piaje nuqtai nazaridan o‘rganilgan. Piaje bolalarni 19-20 yoshida qodir bo‘lgan mantiqiy fikrlash turlarini aniqlash uchun bir urinishni olib borish uchun bolalar uchun ong (idrok) testini boshqargan⁴⁸. Piaje bolalar bergan noto‘g‘ri javobni zulmatdagi oddiy tortishish emas, balki bolalar rivojlanish bosqichiga xos fikrlash yo‘llari deb o‘ylagan. Xuddi deyarli barcha chaqaloqlar ular o‘zlari tomonidan o‘tirishni o‘rganishdan oldin va ular yurishni o‘rganishdan oldin emaklab yurishni o‘rganishgan. Piaje bolalarni rivojlanish maqsadida ularning bilim qobiliyatiga ishonardi. Bu tushunchasi turli yoshdagi bolalarda tubdan farq qiladi deb o‘ylardi. Bu Pigetning bosqichli modeli yo‘llariga olib keldi.

Assimilyasiya va joylashuv⁴⁹

Piaje bolalar nafaqat passiv o‘rganadi deb ta’kidlaydi, balki faol odamlarning mantiqiy xarakatlarini bajaradi. U ularning o‘rganish va etuk bo‘lishlari, bolalar uzoq muddatli bilim jadvallarini-naqsh xotira-ularni eslab qolish, tashkillashtirish va axborotga javob berishda yordam berib rivojlantiradi. Bundan tashqari, Piaje bolalar yangi narsalarni boshidan, mavjud jadvallari bilan yangi bilimlarni yarashtirish uchun xarakat qiladilar deb o‘ylagan. U bolalarni ikki aloxida usullari foydalanishlariga ishonardi. (“Assimilyasiya va joylashuv”⁵⁰) va bu usullar assimilyasiya va joylashuv deb ataladi.