Toshkent davlat texnika universiteti tasdiqlayman

Bakteriyalarning koʻpayishi. Bakteriyalar oddiy boʻlinish yoʻli bilan koʻpayadi. Ona hujayra oʻrtasida halqasimon parda paydo boʻladi. Bu parda vegetativ hujayrani oʻrtasidan boʻlishi natijasida ikkita yangi hujayra vujudga keladi. Sharsimon bakteriyalarning boʻlinish tipi sistematika uchun juda katta ahamiyatga ega. Ular bir sathda boʻlinadigan boʻlsa, kokk, diplokokk, streptokokk yoki stafilokokklar vujudga keladi. Agar bir-biriga perpendikulyar sathda boʻlinsa, tetrakokklar, uch tomonidan perpendikulyar sathda boʻlinganda esa sartsina hosil boʻladi. Silindrsimon bakteriyalar faqat koʻndalangiga, spiralsimonlari esa uzunasiga boʻlinadi.
Bakteriyalarning koʻpayish tezligi sharoitga bogʻliq. Oziq moddalar etarli va harorat qulay boʻlsa, hujayra har 20-40 minutda boʻlinib koʻpayaveradi. Agar bakteriyalar shu tezlikda koʻpayaversa, 5 kecha – kunduz mobaynida dengiz va okeanlarni toʻldirib yuborishi mumkin. Lekin sharoit oʻzgarib turishi va boshqa omillar bakteriyalarning bunday tezlik bilan koʻpayishiga imkon bermaydi.
Bakteriyalar jinsiy yoʻl bilan ham koʻpayadi. Bunda ikkita hujayra bir-biriga yaqinlashib qoʻshiladi. Hujayralar ichida gonidiyalar hosil boʻladi. Gonidiyalardan yangi hujayralar oʻsib chikadi.
Bakteriyalarning rivojlanish sikli. Bakteriyalarning rivojlanish sikli bir necha fazaga boʻlinadi.
Pichan batsillasining rivojlanish sikli. Bu batsillaning yosh hujayrasi peritrix-tipda xivchinlanganligi sababli yumalab harakatlanadi. Rivojlanish siklining dastlabki davrlarida hujayra xivchinlarini yoʻqotib, harakatdan toʻxtaydi va tezlik bilan boʻlina boshlaydi, Hujayralar bunday koʻpayish natijasida bir-biriga ulanib, uzun zanjir hvsil qiladi va ularda xivchinlar paydo boʻladi. Bu hujayralar xivchinlar yordamida biroz vaqt harakatlangandan soʻng yana ayrim hujayralarga boʻlinib harakatlanaveradi. Bu bosqich koʻp marta takrorlangandan soʻng hujayra ichida spora hosil boʻladi. Spora hosil qilgan vegetativ hujayra bir joyda toʻxtab qoladi. Uning poʻsti eriydi va spora tashqariga chiqib qoladi. Qulay sharoitga duch kelishi bilan sporaning poʻsti yoriladi va undan harakatchan pichan batsillasi oʻsib chiqadi.
Sporadan oʻsib chiqqan vegetativ hujayra yuqorida aytilgan bosqichlarni qaytadan oʻtib, spora hosil qiladi va shu bilan rivojlanish siklini tugallaydi (15-rasm).