Toshkent davlat texnika universiteti tasdiqlayman

4 – rasm. Vegetativ hujayraning sporalar hosil boʻlgan paytdagi shakllari:
a – oʻz shaklini yoʻqotmagan vegetativ hujayra; b – baraban tayoqchasiga oʻxshab qolgan vegetativ hujayra; v – duksimon shaklga kirgan vegetativ hujayra.

Spora odatda vegetativ hujayradan kichik boʻladi. Spora hosil boʻlgandan keyin ona hujayra oʻz shaklini oʻzgartirmaydi. Ba’zi batsillalar sporasining diametri vegetativ hujayraning koʻndalang kesimidan kattaroq boʻlib, u hujayra markaziga joylashsa, bu holda hujayra duksimon shaklga kiradi. Batsillalarning ba’zi turlarida sporalar vegetativ hujayraning bir uchida hosil boʻladi. Natijada batsillaning shakli baraban tayoqchasiga oʻxshab qoladi.

Spora hosil boʻlgandan soʻng ona hujayraning poʻsti erib ketadi. Spora ikki qavatli boʻladi. Uning tashqi qavati ekzina deb ataladi, u oʻzidan suv oʻtkazmaydi va sporani tashqi muhit ta’siridan saqlaydi. Ichki qavati intina deb ataladi va sporaning unib chiqishiga yordam beradi(5-rasm).

5 – rasm. Sporalarning koʻndalang kesigining sxematik koʻrinishi:
a – intina; b – ekzina qavatlari.

Koʻpchilik bakteriyalarning sporasi 120-140^°C haroratda ham hayot faoliyatini yoʻqotmaydi. Ayrim bakteriyalarning sporasi 253^°C sovuqda ham nobud boʻlmaydi.

Muhitda oziq moddalar etarli boʻlib, optimal harorat hosil qilinsa, sporadan yosh hujayra oʻsa boshlaydi.Yosh vegetativ hujayra sporaning bir uchidan oʻsib chiqsa, bunday oʻsish polyar oʻsish, oʻrta qismidan oʻsib chiqqanda esa ekvatorial oʻsish deyiladi. Sporadan oʻsib chiqqan hujayra intina poʻstiga oʻralgan boʻladi.
Spora hosil qilish jaroyoni turgʻun xususiyat boʻlib hisoblansa ham, ba’zi vaqtlarda bakteriyalar bu xususiyatni yoʻqotadi. Bunday bakteriyalar asporogen irq (sporasiz) deyiladi. Bu hodisa doimiy yoki vaqtincha boʻlishi mumkin. Bakteriyalarning asporogen irqqa aylanishida zaharli moddalar va boshqa omillarning ta’siri juda katta rol oʻynaydi. Kokk va spiralsimon bakteriyalar spora hosil qilmaydi.