Тошкент давлат шарқшунослик университети шарқ мамлакатлари тарихи ва ҳозирги замон муаммолари кафедраси

Биринчи боб бўйича хулоса

2 боб. Покистоннинг Марказий Осиё давлатлари билан икки томонлама ҳамкорлик алоқларининг шаклланиши ва асосий йўналишлари
2.1. Покистоннинг Қозоғистон ва Қирғизистон билан икки ва кўптомонлама алоқалари

Покистон Ислом Республикаси 1991 йил 20 декабрда Қозоғистон Республикасининг давлат мустақиллигини тан олди. Қозоғистон Республикаси ва Покистон ўртасида дипломатик ва консуллик алоқаларини ўрнатиш тўғрисида битим 1992 йил 24 февралда Қозоғистон Республикаси Президенти биринчи Н.Назарбоевнинг Покистонга давлат ташрифи пайтида имзоланди. 1994 йил 27 ноябрда Қозоғистон Республикасининг Покистон Ислом Республикасида элчихонасининг расмий очилиши бўлиб ўтди.

Покистон Ислом Республикасининг Олмаотадаги элчихонаси эса 1996 йилдан бери фаолият юритиб келмоқда. 1992 йил 24 февралда Қозоғистон Республикаси Президенти Н.Назарбоев давлат ташрифи билан Покистонда бўлди. Ташриф давомида Қозоғистон ва Покистон ўртасида икки томонлама муносабатларни ўрнатиш бўйича фундаментал ҳужжатлар имзоланди²⁴.
1995 йил 23-25 август кунлари Покистон Бош вазири Б. Бҳуттонинг Қозоғистонга биринчи расмий ташрифи бўлиб ўтди. Музокаралар якунида томонлар икки томонлама муносабатларнинг истиқболлари тўғрисида қўшма баёнот қабул қилдилар. 1996 йил 28-30 октябр кунлари Покистон Президенти Фаруҳ Аҳмад Хон Легари Қозоғистон Республикасига расмий ташриф буюрди.
2000 йил 6-7 ноябрда Покистон Ижроия ҳокимияти раҳбари П. Мушаррафнинг Қозоғистон Республикасига амалий ташрифи бўлиб, унда икки мамлакат раҳбарлари учинчи давлатлар манфаатларига ва хавфсизлигига зид бўлмаган икки томонлама муносабатларни чуқурлаштириш йўналиши ўзгармаслигини тасдиқладилар.
2003 йил 8-9 декабр кунлари Қозоғистон Республикаси Биринчи Президенти Н.Назарбоев Покистонга иккинчи бор расмий ташриф буюрди, ташриф давомида томонлар алоқларининг ҳуқуқий асосларини сезиларли даражада кенгайтирган ҳужжатлар тўпламини имзоладилар.Қозоғистон Покистонда кучли зилзила муносабати билан Покистонга гуманитар ёрдам кўрсатди (2005 йил 8 октябр). Махсус рейслар билан жами 52 тонна гуманитар ёрдам Покистон томонига жўнатилди.
2006 йил 17 июнда Покистон Президенти П.Мушарраф Олмаотада бўлиб ўтган Осиёда ҳамкорликни ривожлантириш ташкилотига аъзо давлатлар раҳбарларининг саммитида иштирок этди.
2007 йил 6 мартда Олмаотадаги Қозоғистон Республикаси Миллий кутубхонасида "Ипак йўлидаги карвонсарой" мега-лойиҳаси доирасида Покистонни ўрганиш маркази очилди.
2008 йил 16 октябр куни Покистоннинг Қозоғистондаги элчиси И. Ража Остона шаҳрида бўлиб ўтган Осиёда ҳамкорлик Диалоги ташқи ишлар вазирларининг 7-йиғилишида иштирок этди.Покистоннинг Кашмир ва Шимолий ҳудудлар бўйича федерал вазири К. Қайра 2008 йил 17 октябрда Остона шаҳрида бўлиб ўтган "Умумий дунё: хилма-хиллик орқали тараққиёт" конференциясида Покистоннинг вакили сифатида қатнашди.
2012 йил ноябр ойида икки давлат ҳарбий ҳамкорлик тўғрисида келишиб олдилар. Тегишли ҳамкорлик тўғрисидаги меморандум Қозоғистон мудофаа вазири Адилбек Жаксйбековнинг Покистон Ислом Республикасининг Қозоғистондаги Фавқулодда ва Мухтор элчиси Муҳаммад Ахтар Туфаил билан учрашувида имзоланди.
Бундан ташқари, Покистон қурол-аслаҳа заводи делегацияси "КАДЕКС-2012" қурол-яроғ, ҳарбий техника ва ҳарбий-техник воситаларнинг иккинчи халқаро кўргазмасида қатнашди, унинг доирасида мудофаа саноати соҳасида ҳамкорлик истиқболларини кўриб чиқиш бўйича келишувларга эришилди. Иқтисодий алоқалар сиёсий алоқалардан ҳали ҳам сезиларли даражада паст, бу асосан икки мамлакатнинг жуғрофий жойлашуви билан боғлиқ. Қозоғистон ва Покистон бир-бирига нисбатан яқин. Бироқ, мураккаб вазият ва заиф коммуникация тармоқлари бу жараёнини қийинлаштиради.
Шундай қилиб, 2010 йилда Қозоғистон ва Покистон ўртасидаги товар айирбошлаш ҳажми 15,3 миллион долларни ташкил қилди, 2011 йилнинг биринчи ярмида эса, товар айирбошлаш ҳажми 19,9 миллион АҚШ долларидан ошди (экспорт - 1,1 миллион АҚШ доллари, импорт - 18,8 миллион доллар). ўттиз фоиз. Қозоғистон энергия манбалари, электр энергияси, тоғ-кон саноати маҳсулотлари, қишлоқ хўжалиги маҳсулотлари, хусусан, дон ва гўштни Покистонга экспорт қилиши ва Покистондан енгил саноат маҳсулотлари - тўқимачилик, пахта маҳсулотлари, чарм буюмлари, санитария-тесисат, фармацевтика ва жарроҳлик асбоб-ускуналарини импорт қилиши мумкин.
Энергия соҳасидаги ҳамкорлик икки томонлама муносабатларда етакчи ўринни эгаллаши мумкин. Яқин ва Ўрта Шарқдаги беқарорлик шароитида, Қозоғистон Жанубий Осиё мамлакатларини энергия билан таъминлашнинг энг муҳим манбаига айланиши мумкин. 2006 йил март ойи бошида эълон қилинган Энергетика ва минерал ресурслар вазирлигининг сўнгги маълумотларига кўра, 2015 йилга келиб Қозоғистон нефт қазиб олиш ҳажмини йилига 150 миллион тоннага этказгпн. Истеъмолнинг паст даражасини сақлаб турганда, нефт қазиб олиш ҳажмининг ўсиши қўшимча экспорт имкониятларини таъминлашни талаб қилади. Покистон томони катта бозорга қўшимча равишда ўз транзит салоҳияти ва Гвадар портининг ресурсларини Қозоғистон ва минтақанинг бошқа мамлакатларига етказиб беришга тайёр.
Айни пайтда икки мамлакат ўртасидаги савдо ҳажми 10-15 миллион долларни ташкил этади. Покистон Миллий банкининг Олмаота, Қарағанда ва Каскелендаги филиаллари фаолият кўрсатмоқда. Қозоғистон ва Покистон шунингдек тўрт томонлама транзит савдоси тўғрисидаги битимга QATT аъзо. Мамлакатлар ўртасида савдо алоқаларини кенгайтириш учун кўплаб имкониятлар мавжуд. Бироқ, ҳудуди орқали ўтадиган Афғонистондаги беқарор вазият безовта. Покистоннинг Гвадар портидан фойдаланиш орқали савдони кенгайтириш имконияти мавжуд, бу Олмаотадан бошқа портларга энг яқин масофада жойлашган.
Покистон раҳбарияти узоқ йиллардан бери Қозоғистоннинг халқаро ташаббусларини дўстона муносабатда қўллаб қувватлаб келади. Бунинг ёрқин мисоли сифатида Покистон томони 2019 йил апрел ойида Қозоғистон Республикасининг Биринчи Президенти Элбаси Н.Назарбоев ташаббуси билан ташкил этилган, Исломи ҳамкорлиги ташкилоти таркибидаги Озиқ-овқат хавфсизлиги Хартиясини ташкил қилиш тўғрисидаги ташаббусини қўллаб қувватлаганида намоён бўлган. Ташкилотнинг бош оффиси ҳозир Нур-Султон шаҳрида жойлашган. Ушбу мисол Покистоннинг Қозоғистонинг халқаро ташаббусларига бўлган муносабатини жуда аниқ намойиш этади. Покистон 2017 йилдан бери аъзо бўлган Шанхай Ҳамкорлик Ташкилоти Қозоғистон-Покистон кўп томонлама ҳамкорликнинг яна бир истиқболли соҳасига айланди.
2017 йилдан 2018 йилгача Покистоннинг экспорти 64 миллионни, импорт эса 7,8 миллионни ташкил этди. Мамлакатлар ўртасидаги товар айирбошлаш ҳажми қарийб 70 миллионни ташкил этди. 2019 йил у 87 миллионгача ўсди. Бугунги кунда Қозоғистон "Нурли йўл" транспорт-логистика дастурини фаол амалга оширмоқда. Покистоннинг Гвадар ва Карачи денгиз портларининг имкониятлари бу лойиҳада катта аҳамият эга. Бу очиқ денгизларга чиқиш имконияти бўлмаган минтақа мамлакатлари учун Яқин Шарқ ва Европага йўл очиш имкониятидир²⁵.