Toshkent davlat sharqshunoslik instituti uzoq sharq va janubiy osiyo tillari fakulteti bitiruv malakaviy ishi

Ilk o’rta asrlar (V-IX asrlar) O’rta Osiyo tarixida «musiqaviy arxeologiya» 

yodgorliklari antik davrdagichalik boy emas. Musiqachilar va cholg’u asboblarning  

tasvirlarini biz faqat feodallar saroylari va madaniyat uylarini bezab turgan 

devordagi yozuvlarning alohida-alohida bo’laklaridagina uchratishimiz mumkin. 

Albatta buni biz ushbu davr arablar istilosi davri bo’lgani bilan izohlay olamiz. Bu 

davrdagi jamiyat qurilishidagi inqiroz, doimiy ravishda ko’chmanchilarning 

shimoldan va shimoli-sharqdan bostirib kirishi yirik davlatlarning bo’linishiga, 

kuchlarning susayishiga olib kelardi. Siyosiy va ijtimoiy vaziyat albatta madaniy 

hayotga ham ta’sir qilmay qolmasdi.  V-VI asrlarning tasviriy san’atida murakkab 

jarayonlar sodir bo’ldi: kompozitsiyaning yangi prinsiplari, yangi texnik usullarni 

qidirish ishlari olib borildi. Shu sababli ham  so’g’diylarning kechroq davrlaridagi 

devoriy sur’atlarida  tayorlanishi texnikasi onsonroq  bo’lgan ancha ilgarigi 

haykallarga nisbatan chala-chulparoq yasalgan haykalchalarni uchratishimiz 

mumkin. Ya’ni, boshi yoki oyoq qismi yo’q,cholg’u asboblar ham nisbatan 

tushunarsiz holda tasvirlangan musiqachilar haykalchalari. 

 

 

 

 

 

 

 

VI-VII asrlarning terrakotalari uchun taxtda o’tirgan xudolar va 

podshoxlarning xaykalchalari xarakterlidir. Yangi uslubiy hislatlar – gavdaning 

nafisligi, liboslarning serhashamligi, yuzlarning ma’nodorligi – xaykalchalarni 

oldingi terrakotalardan ajratib turadi va badiiy ijodiyotdagi yangi an’analardan 

dalolat beradi. 

 

Zarafshonning chap sohilida joylashgan uncha katta bo’lmagan so’g’diylar 

shahri – Panjikentdagi qazilmalar natijalari ayniqsa boydir. Panjikent binosining 

ichki devorlari deyarli butunlay jang va ziyofat ko’rinishidagi  turli xil madaniy 

urf-odatlar va ilohiy sahnalarni aks ettiruvchi yozuvlar bilan qoplangan. Panjikent 

yozuvlari turli xil torli asboblar, shuningdek alohida puflama va urib chaladigan 

asboblar tasviridan iborat. Ularga arfa, fleyta va udni kirgizishimiz mumkin.  

---

                                                                               

40

      Panjikent va Sharqiy Turkiston yozuvlarida umumiy o’xshashliklar ko’zga 

tashlanadi,bu holni biz III –asrda boshlangan va VI-VIIIasrlarda yanada kuchaygan 

so’g’diylar ta’siri bilan izohlashimiz mumkin. Musiqiy asboblarga kelsak, ba’zi bir 

aniqliklar kiritib olish zarur. Xutning «Sharqiy Turkistonning musiqa asboblari» 

tadqiqotiga tayangan xolda, Farmer shunday xulosaga keladiki, ud va pandorning 

turli ko’rinishlari, tik rezonatorli arfa va goboy – «G’arbiy Osiyoda paydo