Toshkent davlat sharqshunoslik instituti uzoq sharq va janubiy osiyo tillari fakulteti bitiruv malakaviy ishi

do’mbira (qimiz) va qobuz (qiyoq), Eyxgornning so’zlariga ko’ra, 

«qirg’izlar»ning asosiy asboblaridir. Ulardan tashqari, yana sibizg’a deb ataluvchi 

«tog’lik qirg’izlarning fleytasi» ham mavjud. Eyxgorn bu yerda yana qirg’izcha 

(choor) atamasi o’rniga qozoqcha atamadan foydalangan. Lekin asbobning o’zi bir 

xil va u o’tgan asrda O’zbekistonning cho’lli va tog’li hududlarida quray nomi 

ostida mavjud bo’lgan. 

 

Choor  – bo’ylama ochiq fleyta. Soyabongulli o’simlik poyasidan yoki 

daraxt bo’lagidan (shoxidan) bo’ylama yorish yo’li bilan yasaladi. 

 

O’zbekistonda (hozirgi kunlarda va o’tgan asrlarda) eng ko’p tarqalgan 

asboblardan biri – dutor bo’lib, u katta noksimon korpusli va uzun bo’yinchali ikki 

torli chertma asbobdir, ungda o’n uchta-o’n to’rtta to’plama ohang mavjud.  

                                                 

95

 «Turkiston albomi» - Turkiston o’lkasining XIX asrning 70-yillaridagi hayotini tasvirlovchi suratlar to’plami.  

---

                                                                               

48

 

Tanbursimon asboblar Eyxgornning kolleksiyasida aynan tanbur va uning 

turli ko’rinishlarida taqdim qilingan. Asbob o’tmishda Hudoyorxonning «sevimli 

san’atkori» bo’lgan, taniqli qo’qonlik mashshoq Karimboydan sotib olingan. 

 Eyxgorn 

tanbur uchta: biri oxang beruvchi, ikkitasi «jo’r bo’luvchi» torga 

ega bo’lganini yozadi va uni sozlashning

96

 bir qancha turini keltiradi. Huddi dutor 

singari, XIX asr tanburi xam xalq orasida sovet davrida ham mavjud bo’lgan 

tanburga mos keladi. 

 

Eyxgorn kamon bilan chalinadigan tanbur haqida ham eslatib o’tadi. Uni 

setor deb atagan xolda, u bu atamani noto’g’ri qo’llaydi, chunki bu asbob o’n ikki 

torga ega. Belyaev, garchi «setor» atamasi odatda «uch torli» degan ma’noni 

anglatsada, uni ko’pincha tanburning kamon bilan chalinadigan turini qo’llashgani 

haqida yozadi. 

 XIX 

asr 

g’ijjagi – kamon bilan chalinadigan asboblarning tipik vakilidir. 

Zamonaviy xalq g’ijjagi singari, u yarim shar shaklidagi korpusga ega. 

 

Minyatyuralar bilan taqqoslash g’ijjak XV-XVI asrlardayoq g’oyat 

takomillashgan va XIX asrda ham o’zining tipik (tashqi va konstruktiv) 

xususiyatlarini saqlab qolgan asbob deb xulosa qilish imkoniyatini beradi. Bu 

asbob ham O’zbekiston, ham Tojikiston uchun xarakterlidir. Uning hozirgi 

davrdagi evolyusiyasi kvintali sozlanadigan to’rt torli g’ijjaklar paydo bo’lishiga 

olib kelmoqda. 

 

Qayd etilganlardan oxirgisi – «afg’on rubobi» deb nomlanuvchi asbobdir.  

XIX asr oxiridagi suratda bu asbob namunasi saqlanib qolgan. Qizig’i shundaki, 

uni chalayotgan musiqachi ham, chamasi Afg’onistonlikdir. 

 

Turkistonning puflama asboblari qatorida – surnay (Eyxgornga ko’ra – 

«sunay»), qo’shnay, sarboznay va karnaylar mavjud. Surnay – konussimon og’zi 

bilan tugaydigan yog’och tanali asbob bo’lib, tanasining oldi tomonidan yettita, 

orqasida esa - bitta chaluv teshikchasi bor.