Toshkent davlat sharqshunoslik instituti qosimjon sodiqov turkiy til tarixi

ARAB ALIFBOSI ASOSIDAGI TURKIY YOZUV

Arab xatining O‘rta va Markaziy Osiyoga yoyilish tarixi bu o‘lkalarga islomning kirib kelishi bilan bog‘liq.

O‘rta Osiyoda arab xatida bitilgan eng eski kitoblar IX asrga tegishli. Ular arab va fors tillarida. Arab yozuvida turkiy yodgorliklar X asrdan boshlab ko‘chirilgan. Undan eskisi topilganicha yo‘q. Turkiy xalqlar qoraxoniylar davridan uyg‘ur xati bilan yonma-yon arab yozuvidan ham foydalana boshladi. Qoraxoniy hukumdorlar zarb ettirgan tangalardagi yozuvlar, xonlarning ayrim yozmalari arab xatida. XI asrdan e’tiboran arab xatida yirik asarlar ham ko‘chirila boshladi. Yusuf Xos Hojib qalamiga mansub “Qutadg‘u bilig” asarining namangan va qohira qo‘lyozma nusxalari, Mahmud Koshg‘ariyning “Devonu lug‘atit turk” asaridagi turkiy matnlar, Adib Ahmad Yugnakiyning “Hibatu-l-haqoyiq” dostonining arab yozuvli nusxalari arab xatidagi eng eski turkiy yodgorliklardir.

Alifbo tizimi. Turklar arab alifbosini o‘z tillariga moslab qabul qilgan. Shuning uchun ham asl arab alifbosi bilan turkiy tilga moslangan alifbo orasida bir oz farq bor.