Toshkent davlat sharqshunoslik instituti qosimjon sodiqov turkiy til tarixi

Bo‘lishsizlik 
 
Bo‘lishsizlik 
belgisi 
tinglovchi 
buyrug‘ining 
birlik 
shaklidan  keyin  qo‘shiladigan  -ma,  -mä  dir.  Bu  faqat  kelasi 
zamonga bog‘liq: alma, almaŋ.  
O‘zga  buyrug‘ida  bo‘lishsizlik  shakliga  -sun,  -sün  /  -sïn,  -
sin 
qo‘shimchasi 
orttiriladi: 
almasïn, 
almasïnlar. 
So‘zlovchining  buyruq-istagi  almalïm,  almayïm,  almayïq 
shaklida ifoda etilgan.  
Bo‘lishsizlik  belgisining  -maz,  -mäz  shakli  ham  bor.  U 
shaxs-son  qo‘shimchalari  bilan  qo‘llanadi.  So‘zlovchi  birligi 
kelmäzmän,  ko‘pligi  kelmäzbiz,  tinglovchi  birligi  kelmäzsän, 
ko‘pligi  kelmäzsiz,  o‘zga  birligi  kelmäz,  ko‘pligi  kelmäzlär 
deyiladi.  Bu  affiksning  -mas,  -mäs  varianti  ham  bor: 
kelmäsmän. 
O‘tgan 
zamon 
bo‘lishsizligi: 
kelmädim, 
kelmädik, 
kelmädiŋ, kelmädiŋiz, kelmädilär. 
Kelasi  zamon  bo‘lishsizligi:  kelmägäymän,  kelmägäybiz, 
kelmägäysän, kelmägäysiz, kelmägäylär. 

---

 
184
Bo‘lishsiz  shart  fe’lida  so‘zlovchi  kelmäsäm,  kelmäsäk 
degan,  tinglovchiga  kelmäsäŋ,  kelmäsäŋiz,  o‘zgaga  nisbatan 
kelmäsä, kelmäsälär deyilgan. 
Bo‘lishsizlikning  yana  bir  belgisi  -sïz,  -siz  affiksidir: 
Azïqsïz kettim, Aqčasïz keldim degandagi kabi. 
Takrorlanib qo‘llanuchi na ..., na ... inkor bog‘lovchisi ham 
bo‘lishsizlik ma’nosini bildiradi: Üydä na kiži bar, na epči bar. 
Bo‘lishsizlik ba’zi hollarda yoq so‘zi bilan ham ifodalanadi.