Toshkent davlat sharqshunoslik instituti qosimjon sodiqov turkiy til tarixi

Sifatdosh 
 
Yozma yodgorliklar tilida sifatdoshlar quyidagi ko‘rinishda 
uchraydi: 
-dačï,  -däči /  -tačï,  -täči affiksli  sifatdosh.  Boldačï buzağu 
öküz ara belgülüg. – Bo‘ladigan  buzoq ho‘kizlar  orasida  belgi 
beradi (MK.I.480). 
-qučï, -küci / -ğučï, -güči affiksli sifatdosh. MK da: barğučï 
–  yuruvchi,  boruvchi,  turğučï  –  turuvchi,  yashovchi,  tağqa 
ağqučï – toqqa chiquvchi, ewgä kirgüči – uyga kiruvchi, bitig 
bititgüči –  xat yozdirguchi.  
-asï, -äsi affiksli sifatdosh. MK da: Bu turasï yer tegül – bu 
turadigan  yer  emas,  bu  bizgä  keläsi  boldï  –  u  bizga  keladigan 
bo‘ldi.  Taf.  da:  yeyäsi  –  yeyiladigan,  yemish.  Hozirgi  o‘zb.: 
keläsi, öläsi. 
-qu,  -kü  /  -ğu,  -gü  affiksli  sifatdosh.  MK  da:  bu  ya  qurğu 
oğur ermäs – bu yoy quradigan vaqt emas, ol bizgä kelgü boldï 
– u bizga keladigan bo‘ldi. Hozirgi o‘zbek tilida ba’zan tovush 
o‘zgarishi ham yuz bergan: aqawa (  
 -ğsaq,  -gsäk  affiksli  sifatdosh.  MK  da:  ol  er  ewgä 
barïğsaq-ol – u kishi uyga boradigan, ol berü kiligsäk erdi – u 
bu yerga keladigan edi.  
-ğlï,  -gli  affiksli  sifatdosh.  AH  da:  oqïğlï  kiši  –  o‘qigan 
kishi. Hozirgi o‘zb.: yatïğlï kiši, sewikli~süyükli. 
-ma, -mä affiksli sifatdosh. MK da: örmä sač – o‘rma soch, 
tikmä näŋ – tikilgan narsa, köčürma očaq – ko‘chirma o‘choq. 
-r  /  -ar,  -är  /  -ïr,  -ir  /  -ur,  -ür  affiksli  sifatdosh.  MK  da: 
Qaynar  ögüz  kečigsiz  bolmas.  –  Oqar  suv  kechiksiz  bo‘lmas. 
Buning inkori -maz, -mäz / -mas, -mäs qo‘shimchasi bilan hosil 
qilingan.  QB da:  qarïmaz  –  qarimaydigan,  körünmäs  – 
ko‘rinmas.  

---

 
178
-mïš,  -miš  /  -mïs,  -mis  /  -muš,  -müš  /  -mus,  -müs  affiksli 
sifatdosh.  MK  da:  qazmïš  arïq  –  qazilgan  ariq,  barmïš  kiši  – 
borgan kishi. 
-duq,  -dük  /  -tuq,  -tük  affiksli  sifatdosh.  MK  da:  meniŋ 
barduqïm  barmaduqïm  –  mening  borgan-bormaganim,  seniŋ 
kördükiŋ körmädükiŋ bir – sening ko‘rgan-ko‘rmaganing bir. 
 -ndï,  -ndi  affiksli  sifatdosh.  MK  da:  sarqïndï  suw  – 
sarqitlangan   suv, qazïndï tupraq – qazindi tuproq, keδindi ton 
–  kiyilgan  kiyim,  süzündi  suw  –  suzilgan  (tozalangan)  suv. 
Hozirgi o‘zb.:  kelgindi kiši, yuğundï suw.  
-qan, -ğan, -kän, -gän  affiksli sifatdosh. QB da: adïrğan – 
ayirgan,  farqlagan, törütkän – yaratgan, kečürgän – kechirgan, 
sözlägän  –  so‘zlagan;  AH  da:  körgän  –  ko‘rgan,  ešitkän  – 
eshitkan. 
She’rda shunday kelgan: 
Erdi ašïn taturğan, 
Yawlaq yağïğ qačurğan, 
Oğraq süsin qaytarğan, 
Bastï ölüm axtaru. 
(Bir  kishining  o‘limiga  achinib  aytadi:  U  qo‘noqlarga  osh 
beradigan  (saxiy),  yovuz  dushmanni  qochiradigan,  O‘g‘roq 
askarini  qaytaridigan  (bahodir)  edi.  Afsus,  o‘lim  uni  yanchdi) 
(MK.I.471). 
-ğma,  -gmä  affiksli  sifatdosh.  Ko‘k  turk  bitiglarida: 
keligmä – keladigan.