|
TOSHKENT DAVLAT PEDAGOGIKA UNIVERSITETI ILMIY AXBOROTLARI
2020/2(23
)
Abberton, Strong, Levitt, Picket&Houde, Lippman, McGarr, Head, Friedman, Behrman&Youdelman,
Stevens, Kalikow&Willemain, Povel&Wansink va b.).
90-yillarning boshlarida о‘tkazilgan eksperimental tadqiqotlarning natijalari akustik nutq
komponentlarini vizuallashtirish prinsipiga asoslangan yangi avlod vositalarining samaradorligi ancha
yuqori ekanligini kо‘rsatdi va bu G‘arbiy Yevropa va Amerika mutaxassislarining о‘tmish avlodlar
priborlari va qurilmalaridan voz kechishiga sabab bо‘ldi (N.Levit, A.Foursin, Y.Abberton, V.Ball,
M.Mallet, V.Elsendoom, F.Coninx, P.Nolte, R.Prinzen, G.Esser, F.Destombes, V.Allen).
Rossiyada esa 70-90-yillar davomida elektron-nurlanishli trubkalardan foydalanishga asoslangan
hamda nutqning akustik komponentlarini vizuallashtirishda mikroprotsessorlar va axborot
texnologiyalaridan foydalanishga asoslangan yangi avlod ta’lim vositalaridan ancha orqada qolgan
о‘tmish avlod vositalari qо‘llab kelindi. Sobiq Ittifoq mutaxassislari obyektiv sabablarga kо‘ra bu yillarda
nutqning talaffuz jihatini shakllantirish va korreksiyalash vositalarining yangi avlodiga xuddi xorijdagi
kabi о‘tishni hamda talaffuzdagi kamchilikning genezisi va ifodalanganlik darajasi turlicha bо‘lgan
bolalar ta’limi amaliyotida axborot texnologiyalaridan foydalanishni amalga oshirish imkoniyatiga ega
emas edilar. Bunday holat ilgarilab ketgan g‘arb tajribasini chuqur tahlil qilish vazifasini kun tartibiga
qо‘ydi.
Ovozli nutqni vizuallashtirish vositalarining yangi avlodini pedagogik jihatdan tо‘g‘ri baholash
uchun ularning rivojlanish tarixini tizimli tahlil qilish zarur. Nutqning talaffuz jihatini shakllantirish va
korreksiyalashda qо‘llanadigan yordamchi vositalarning tadrijiy rivojlanishi korreksion (maxsus)
pedagogika uchun bolada nutqning talaffuz jihatini normada shakllanish mexanizmlari, nutqning
talaffuz jihatlarida har xil buzilishlar bо‘lgan bolalarning xarakteriga kо‘ra о‘ziga xos yordamchi ta’lim
vositalariga bо‘lgan alohida ehtiyojlari, nutqning akustik komponentlarini vizuallashtirish vositalariga
surdopedagoglar tomonidan qо‘yiladigan talablar hamda ushbu talablarning tо‘liq qondirilishini
ta’minlaydigan texnika rivoji darajasi, ovozli nutqni vizuallashtirishning yangi avlod vositalari yordamida
erishish mumkin bо‘lgan ta’lim natijalari tо‘g‘risidagi tasavvurlarning rivojlanish tarixi sifatida ham
muhim ahamiyatga ega.
Ma’lumki, nutqning talaffuz jihatini о‘zlashtirish zaminida atrofdagilarning eshitib idrok
etiladigan nutqiga taqlid mexanizmi yotadi.
Atrofdagilarning og‘zaki nutqini idrok etish uchun zarur bо‘lgan sensor kanallarning saqlanganligi
bolada nutqning talaffuz jihatini shakllantirish sharti hisoblanadi. Bu shart buzilgan holda esa nutqning
fonetik elementlari tо‘g‘risidagi axborotning yetishmasligi yuzaga keladiki, buning о‘rnini bolada
talaffuz tо‘g‘risidagi tasavvurlarni shakllantirish, ta’limda “aylanib о‘tadigan” yо‘llar va о‘ziga xos
vositalardan foydalanish orqali tо‘ldirish mumkin bо‘ladi. Shunday qilib, eshitishida nuqsoni bо‘lgan
bolalarning ta’lim sohasidagi alohida ehtiyoji yordamchi va о‘z xarakteriga kо‘ra о‘ziga xos ta’lim
vositalari yordamida qondirilishi mumkin, zero ular nutqni eshitib idrok etishdagi yetishmovchilikni
boshqa – kо‘proq saqlanib qolgan idrok etish turlari hisobiga tо‘ldirish imkoniyatiga ega.
Bolalar talaffuzidagi har xil buzilishlarni korreksiyalashda zarur bо‘lgan akustik nutq
komponentlarini vizuallashtirish vositalariga qо‘yiladigan pedagogik talablar tizimi maxsus tashkil
qilingan tadqiqotlar jarayonida asoslab berildi va tavsiflandi (Y.B.Zelenskaya).
Talablar tizimiga quyidagilar kiradi:
- nutqning asosiy akustik komponentlarini vizuallashtirish;
- nutqning akustik tuzilishidagi asosiy komponentlarning pribor ekranida bola uchun axborot
obrazlari kо‘rinishida aniq aks etishi;
- vizual tasvirning tovush sadosi tugaganidan keyin ham pedagog uchun qulay bо‘lgan har qanday
vaqt davomida ekranda saqlanishi;
- ishonchli teskari aloqa (real vaqt rejimida interfaol о‘zaro aloqa);
99
Do'stlaringiz bilan baham: |
