Toshkent davlat pedagogika universiteti ilmiy axborotlari ilmiy-nazariy jurnali

TOSHKENT DAVLAT PEDAGOGIKA UNIVERSITETI ILMIY AXBOROTLARI
2020/2(23
)
 
qiyinchiliklar, bu oʻjarliklar va kattalar irodasiga besabab qarshiliklar koʻrsatishi bilan bogʻlangan. 
Oʻjarliklarining sababi koʻpincha bolalarning atrofidagi katta kishilar xatti-harakati, gapi bilan 
ishining bir emasligi, serjahlligi, farzandlariga kerakligicha eʼtibor bermaslik yoki umuman 
eʼtiborsizlik bilan bogʻlangan boʻladi. Bu yoshdagi qaysar bola diqqatini boshqa narsaga qaratish, 
chalgʻitish, oʻjarlik koʻrinishlarini ataylab eʼtiborsizlik kabi usullari bilan yoʻqotiladi.
Soʻz va qarash bilan tanbeh berishdan muvaffaqiyatli foydalaniladi. Maktabgacha tarbiya 
yoshdagi bolalar bilan olib boriladigan maxsus mashgʻulotlar asosiy psixik funksiyalar: diqqat, 
kuzatuvchanlik, xotira, tafakkur, nutq kabilarni rivojlantirish mumkin. Bolaning maktabda oʻqishga 
tayyorgarligini ana shu usul bilan taʼminlanadi. Maktabgacha yoshdagi bola koʻproq oʻziga eʼtibor 
berishingizni xohlaydi. Men buni bolada sinab koʻrganimda, haqiqatan ham, bunday bolalar oʻzlarini 
hammadan ustun qoʻyar ekanlar. Tanbeh bersangiz, siz bilan anchagacha gaplashmay arazlab 
yurishar ekan. Xuddi shu mavzuni, yaʼni “Psixologiya” darsligidagi “Maktabgacha yoshdagi bolalar 
oʻsishining umumiy shart-sharoitlar”ni koʻrib chiqamiz: 3 yoshli bolalarga toʻgʻri tarbiya berish, taʼsir 
oʻtkazish, ularning harakatlarini maqsadga muvofiq yoʻnaltirish orqali ularda mustaqil holda 
ovqatlanish, kiyinish, yuvinish, oʻz oʻrnini yigʻishtirish koʻnikmalarini tarkib toptirishga, ayrim 
topshiriq va vazifalarini puxta bajarish malakasini shakllantirishga erishish mumkin.
Maktabgacha yosh davrda namoyon boʻladigan tarbiya jarayonidagi ayrim qiyinchiliklarning 
tashqi va ichki alomatlari (belgilari) ham psixologik tadqiqotlarda va ilmiy-psixologik adabiyotlarda 
koʻp marta taʼkidlangan boʻlib, birinchi navbatda oʻjarlik, qaysarlik, injiqlik, goʻyo kattalarning bolalar 
nazarida obroʻsizlanishi va qadrsizlanishi kabi illatlar bilan bogʻliqdir. Bir qancha ilmiy- psixologik 
manbalarda aytilishicha, bu yoshdagi bolalarning his-tuygʻulari va irodasida muhim oʻzgarishlar sodir 
boʻladi va bularning hammasi boladagi xudbinlik, oʻziga bino qoʻyish, urishish, qaysarlik, rashk 
kabilarda aks etadi.
Oʻjarlik, qaysarlik, kattalarga itoatsizlikning paydo boʻlishi bolaning kattalarga qaramlikdan 
qutilishiga urinish va kichik maktabgacha yosh davridan maktabgacha davriga oʻtish mazkur yosh 
davridagi oʻzgarishlar, “men oʻzim” ni anglashi mahsulida namoyon boʻladi. Yosh davridagi 
bolalarning kattalar bilan munosabatga kirishuvining eng muhim xususiyatlaridan biri — ularning 
xohish-istaklarini boshqarish imkoniyati mavjuddir.
Ularni kattalarning ezgu niyatiga boʻysundirish, ota-onalar va tarbiyachilar mayliga 
koʻniktirish mumkinligidir. Ularning boshqa yosh davrlaridagi bolalardan farqi ularga nisbatan 
xotirjam, barqarorroq his-tuygʻular mavjudligi, nizolarga kam berilishidir. Bunday bolalarda 
“jazavali” holat yuz berishi mumkin, lekin u vaqtinchalik boʻlib, yaqqol harakat bilan emas, balki 
tasavvur obrazlari dinamikasiga bogʻliq holda sodir boʻladi. Shunday qilib, “Pedagogika” darsligining 
“Bolalarning yosh davrlari xususiyatlari tavsifi” mavzusi hamda “Psixologiya” darsligining 
“Maktabgacha yoshdagi bolalar oʻsishining umumiy shart-sharoitlari” mavzularida oʻxshashliklar 
yoritib berilgan.