Toshkent davlat pedagogika universiteti ilmiy axborotlari ilmiy-nazariy jurnali

TOSHKENT DAVLAT PEDAGOGIKA UNIVERSITETI ILMIY AXBOROTLARI 2021/ 6 - SON 
115 
―Ko‗ngil og‗ritmoq‖ 
umumturkiy iborasi ―Layli va Majnun‖ dostonida ―alam 
chekmoq, qayg‗uga tushmoq‖ ma‘nolarini bildiradi: 
- aning ko‗ngli jarohatlarin muning ham ko‗ngli og‗ritqani va aning talh 
komin achitqani. 
Shu bilan birga ―Layli va Majnun‖ dostonida qo‗llangan ayrim ―ko‗ngil‖ 
komponentli iboralar hozirgi o‗zbek tili frazeologik tizimida mavjud emas; ular 
kitobiy va eskirgan (arxaik) xarakteri bilan ajralib turadi:
Ya‘ni ki sug‗urdi tig‗i bebok, 
Ko‗ngli aro soldi chok uza chok; 
Ko‗nglung o‗tidin sovutmog‗ungdur, 
Ul borida yor tutmog‗ungdur; 
Bu dashtda ko‗pdurur qaboyil, 
Kim ko‗ngli emas biriga moyil;
Ko‗ngliga masoyil ancha ma‘lum, 
Ki bo‗lmay yuz kutubda marqum; 
Avvalda ko‗p ayladim taammul, 
To ko‗ngluma kirdi bu taxayyul .
Shunday qilib, Alisher Navoiyning ―Layli va Majnun‖ dostonida 
oyoq, bosh , 
quloq, qon, ko‗z 
singari kishi a‘zolarining nomlari – somatizmlar asosida shakllangan 
frazeologizmlarni umumturkiy iboralar deb hisoblab, ularning semantik-pragmatik 
xususiyatlarini ma‘lum darajada ko‗zdan kechirdik.
Adabiyotlar 
1.
Alisher Navoiy. Mukammal asarlar to‗plami. 2-tom. –Toshkent, Fan, 
1987. -619 b. 
2.
Ahmedov T. ―Layli va Majnun‖ dostonida tasviriy vositalarning 
ishlatilishi haqida // Navoiy va adabiy ta‘sir masalalari. – Toshkent, Fan, 1968, 206-
221-betlar. 
3.
Ahmedov T. Alisher Navoiyning ―Layli va Majnun‖ dostoni. – 
Toshkent, Fan, 1970. – 141 b. 
4.
Bafoyev B. Navoiy asarlari leksikasi. – Toshkent, Fan, 1983. – 160 b. 
5.
Bafoyev B. Navoiy asarlari leksikasining ba‘zi masalalari // Navoiy va 
ijod saboqlari. – Toshkent: Fan, 1981. – B. 126. 
6.
Исаев А. Древнетюркские соматические фразеологизмы // Труды 
СамГУ, новая серия. № 277. Вопросы фразеологии VII. – Самарканд, 1976. – С. 
212-220. 
7.
Yo‗ldoshev B.Frazeologik uslubiyat masalalari. – Samarqand: SamDU 
nashri, 2007.

---