Тошкент давлат иқтисодиёт университети

 
10.6. Клиринг ва ҳисоб-китоблар тизими ривожланишининг асосий 
йўналишлари 
Биржа бозорида клиринг тизимларини янада ривожлантиришнинг 
вазифалари қуйидагилар ҳисобланади: 
* битта битимга тўғри келадиган клиринг ва ҳисоб-китоблар бўйича 
харажатларни қисқартириш (ёки уларнинг ўсишни тўхтатиб туриш); 
* клиринг ва ҳисоб-китоб операция ларини амалга ошириш муддатини 
қисқартириш йўли билан клиринг ва ҳисоб-китоблар жарёнини тезлаштириш; 

---

126 
* жаҳон фонд ва фьючерс бозорларида клиринг ва ҳисоб-китобларни 
байналмилаллаштириш. 
Кўрсатилган мақсадларга эришиш аввало, қуйидагилар ёрдамида амалга 
оширилади: 
* қимматли қоғозларни номатериаллаштириш; 
* қимматли қоғозлар ва фьючерс шартномалари билан электрон савдога 
ўтиш; 
* жаҳон биржа бозорида ҳисоб-китоб даврларини бир хиллаштириш. 
Қимматли қоғозларни номатериаллаштириш, яъни уларнинг қоғозсиз 
шаклда бўлиши номи ёзилган қимматли қоғозларнинг олди-сотди жараёнида 
уларни қайта расмийлаштириш билан боғлиқ барча жараёнларни 
соддалаштирадиган ва арзонлаштирадиган қимматли қоғозлар умумий миллий 
электрон 
депозитарийсига 
ўтиш 
имконини 
берадиган 
компьютер 
тизимларидаги счетларда электрон қайдлар шаклини ифодалайди. Қимматли 
қоғозларнинг қоғозсиз шаклидан фойдаланиш қимматли қоғозларни йўқотиб 
қўйиш, уларни қалбакилаштириш, кечиктириш ва ҳоказолар билан боғлиқ 
муаммоларни бартараф қилади. 
Биржа 
савдоларининг 
электрон 
шаклига 
ўтиш 
иқтисодиётни 
компьютерлаштириш ва лоқа воситаларининг жадал ривожланиши туфайли 
мумкин бўлмоқда. Бу биржа бозорининг кенгайиши ва унинг глобаллашувига, 
биржа савдосидаги кўплаб жараёнларни арзонлаштиришга, клиринг ва ҳисоб-
китоб жараёнларини автоматлаштириш ва ҳоказоларга хизмат қилади. 
Истиқболда электрон савдо ҳар бир мижозга биржа воситачилари институтини 
айланиб ўтган ҳолда фонд бозорида битимларни ўзи тузиш имконини беради. 
Электрон биржа савдолари – давр талаби. Миллий иқтисодиётларнинг 
ўзаро интеграциялашув жараёни биржаларнинг ривожланишини четда 
қолдириб кетиши мумкин эмасди. Бундай ушбу жараёнлар биржалардан биржа 
ишини ташкил қилишга сифат жиҳатидан янгича ёндашувни талаб қилади. Бу 
масаланинг ечими ахборот технологиялари соҳасида замонавий ютуқларни 
қўллашда топилиши мумкин
13
.
Турли мамлакатларда ҳисоб-китоб даврларини бир хиллаштириш бу – 
миллий бозорларни байналмилаллаштириш учун зарур шарт-шароитлардан 
биридир.