Тошкент давлат иқтисодиёт университети

 
 
 
 
Хулосалар 
 
Товар биржаси бозор иқтисодиётининг ташкилий расмийлаштирлиган, 
классик институти, расмий нарх котировкаси ва стандартлар бўйича битимлар 
тузиш вақти ва доимий жойига эга бўлган, мунтазам фаолият кўрсатадиган 
товарлар улгуржи бозоридир. 
Алоҳида товар биржаси доимий иш вақти ва жойига эга бўлган, маълум 
бир товар ёки товарлар мажмуи билан савдо қиладиган бозорни ифодалайди. 
Жаҳон амалиётида товар биржалари фаолияти асосан хомашё ва қишлоқ 
хўжалик маҳсулотлари олди-сотдиси билан чекланади. Қодага кўра, биржа 
товарлари бу - хомашё, маҳсулот ишлаб чиқаришнинг технологик жараёни 
бошланишига мансуб. Шу сабабли улар кўп жиҳатдан чиқариладиган бошқа 
товарлар нархини белгилаб беради. Классик биржа товари – сифати ва ҳажми 
бўйича бир хиллаштирилган, қатъий белгиланган, осон муайянлаштирилган, 
барқарор хусусиятларга эга бўлган оммавий маҳсулот. У урфдан чиқиб 
қолмаслиги ёки маънафиу эскирмаслиги лозим. Бу шуни англатадики, биржа 
товари биржага етказиб берилмаслиги мумкин. Харидорга фарқи йўқ бўлиши 

---

19 
лозим: сотувчи ким, товар қайси партиядан олинган. Энг машҳур биржа 
товарлари: нефть ва нефть маҳсулотлари, рангли ва қимматбаҳо металл, ўрмон, 
пахта, каучук, кофе, шакар, дон. Бир хил товар бир мамлакатда биржа товари 
бўлиши, бошқасида бўлмаслиги мумкин. 
Шуни эътиборга олиш керакки, биржа юридик шахс сифатида олди-сотди 
битимининг томонларидан бири сифатида иштирок этмасдан, фақат битимнинг 
амалга оширилиши ва биржа савдоси қоидаларига риоя қилинишини 
таъминлайди. 
Биржа нарх котировкасини амалга оширади, биржа товарларига 
стандартларни белгилайди, намунавий шартномалар ишлаб чиқади, савдо 
жараёнларини қайд қилади, арбитражни амалга оширади, ҳисоб-китоб қилади, 
ахборот хизматлари кўрсатиш билан шуғулланади, ўз мижозларига турли 
хизматлар кўрсатади. Кўпчилик мамлакатларда биржаларни лицензиялаш 
(фаолиятни амалга ошириш учун рухсат бериш), биржа савдосини назорат 
қилиш ва биржа операцияларини суғурталаш, консалтинг фаолияти (маслаҳат 
бериш бўйича хизматлар кўрсатиш) ва статистика фаолиятини амалга 
оширувчи давлат структуралари мавжуд.