Тошкент давлат иқтисодиёт университети

14.2. Маълумотлар тўпламини ҳимоялаш чоралари 
Дастурий таъминот хатоларидан ҳимоялаш 
 
Дастурий таъминотнинг чалалик рискини камайтириш учун моделли 
таъминот усулидан фойдаланилади. Компьютер воситаларидан фойдаланиш ва 
қўлда ҳисоб-китоб қилиш асосидаги савдо жараёни модели ишлаб чиқилган. 
Модель қуйидаги асосий қуйитизимларни қамраб олади:
 клиринг ташкилоти билан ишлар; 
 савдо қатнашчиларининг савдо ҳисобрақамлар мазмуни ҳақидаги 
ахборот ўрнатиш ва ўзгартириш;
 рискларни бошқариш; 
 савдо қатнашчисининг буюртма киритиши ва уни таҳрир қилиши;

---

182 
 савдо қатнашчилари позицияларининг ўзгаришини ҳисобга олиш 
бўйича ҳаракатлар;
 маркет-майкерлар ва мутахассисларнинг ишлари; 
 савдо қатнашчисининг масофадан ишлаш модели. 
Дастурий воситалар операторлари хатосидан ҳимоялаш 
Биржада фойдаланиладиган амалий дастурий таъминот ички қарама-қарши 
маълумотлар киритишга имко бермайди. Барча ахборотларни киритиш алоҳида 
топшириқлар билан расмийлаштирилиши лозим. Топшириқни киритишда 
Биржа компьютер тизими автоматик равишда унинг ички зиддиятсизлигини 
текширади. Зиддиятлар аниқланган ҳолатда топшириқ киритилмайди ва 
фойдаланувчи юзага келган муаммодан хабардор қилинади. Фойдаланувчининг 
хатоларидан ҳимоялаш биринчи даражаси бевосита Биржа компьютер тизимига 
киритилади. Киритиладиган ҳар бир топшириқ учун уни бажаришга алоҳида 
буйруқ мавжуд. Топшириқни бажаришда Биржа компьютер тизими автоматик 
равишда бундай операциянинг мумкинлигини текширади (масалан, 
депонентланган қимматли қоғозлар бўйича сотувга буюртма беришда тизим 
автоматик равишда бу қимматли қоғозларнинг депозитарийда мавжудлгини 
текширади ва «сотувга қоғозлар» регистридан «буюртмага қўйилган қоғозлар» 
регистрига проводка ўтказади.