Тошкент давлат иқтисодиёт университети “Менежмент ва Маркетинг” кафедраси

MASALAN:
Shahar aholisi to’g’risida hisobot davriga quyidagi ma’lumotlar berilgan (ming kishi hisobida):

Hisobga olinayotgan davr	Aholi soni
2020 yil holatiga
1 yanvar	121,2
1 aprel	122,3
1 iyul	123,0
1 oktyabr	123,8
2021 yil 1 yanvar	124,5

Shahar aholisining o’rtacha yillik soni

	Jami aholi soni	Shu jumladan
		shahar aholisi	qishloq aholisi
O`zbekiston Respublikasi	33905,2	17144,1	16761,1
Qoraqalpog`iston Respublikasi	1898,3	930,5	967,8
viloyatlar:
Andijon	3127,7	1633,9	1493,8
Buxoro	1923,9	709,5	1214,4
Jizzax	1382,1	648	734,1
Qashqadaryo	3280,4	1410,4	1870
Navoiy	997,1	487,7	509,4
Namangan	2810,8	1815,1	995,7
Samarqand	3877,4	1438,3	2439,1
Surxondaryo	2629,1	954	1675,1
Sirdaryo	846,3	361,3	485
Toshkent	2941,9	1446,7	1495,2
Farg`ona	3752,0	2117,7	1634,3
Xorazm	1866,5	619,3	1247,2
Toshkent sh.	2571,7	2571,7	0

2020 yilda Hududlar bo`yicha shahar va qishloq aholisi soni
Har doim ham aholi to’g’risidagi ma’lumotlar davr boshi va oxiriga yoki teng oraliqlar bo’yicha ko’rsatilmasligi mumkin. Bu holatda aholining o’rtacha yillik sonini hisoblashda tortilgan o’rtacha usuldan foydalaniladi.
bu erda: - yonma-yon davrlarda keltirilgan aholining o’rtacha yillik soni; - davr oralig’i
Shahar aholisi to’g’risida hisobot davriga quyidagi ma’lumotlar berilgan (ming kishi hisobida):

Hisobga olinayotgan davr	Aholi soni
2020 yil holatiga
1 yanvar	121,0
1 aprel	121,8
1 avgust	122,6
1 oktyabr	123,0
2021 yil 1 yanvar holatiga	123,6

AHOLINING TABIIY VA MEXANIK XARAKATI
TABIIY HARAKATNI IFODALOVCHI KO’RSATKICHLAR:

• Tug’ilish koeffitsient
• Vafot etish koeffitsient
• Tabiiy o’sish koeffitsient

• Aholining umumiy tug’ilish koeffitsient

Joriy yilda tug’ilgan bolalar sonini 1000 ga ko’paytirib, aholini o’rtacha yillik sonining nisbatiga teng bo’ladi, ya’ni:

bu koeffitsientning mohiyati har 1000 ta aholiga qancha tug’ilgan bola to’g’ri kelishini bildiradi va promilleda (‰) hisoblanadi.

	Jami:	Shu jumladan
		qiz bolalar	o’g’il bolalar
O`zbekiston Respublikasi	841814	405177	436637
Qoraqalpog`iston Respublikasi	39283	19061	20222
viloyatlar:
Andijon	81392	39551	41841
Buxoro	41504	20015	21489
Jizzax	38035	18152	19883
Qashqadaryo	90211	43057	47154
Navoiy	23827	11495	12332
Namangan	74688	35732	38956
Samarqand	101360	48620	52740
Surxondaryo	74616	35807	38809
Sirdaryo	21050	10173	10877
Toshkent	66057	31928	34129
Farg`ona	92979	44890	48089
Xorazm	41938	20235	21703
Toshkent sh.	54874	26461	28413

2020 yilda Tug`ilganlar soni
2. Vafot etish koeffitsienti.
Vafot etish koeffitsienti yil davomoda vafot etganlar sonini 1000 ga ko’paytirib, aholini o’rtacha yillik sonining nisbatiga teng bo’ladi, ya’ni:

3. Tabiiy o’sish koeffitsienti.
Bu koeffitsient tug’ilish va vafot etish koeffitsientlari orasi- dagi farqqa teng, ya’ni:
4. Nikoh qurish koeffitsenti.
Bu koeffitsien har 1000 ta aholiga qancha nikoh qayd etilganini ko’rsatadi.
Tug’ilish va vafot etish orasidagi nisbat hayotiylik koeffitsienini ifodalaydi.

	Jami:	Shu jumladan
		ayollar	erkaklar
O`zbekiston Respublikasi	175637	78854	96783
Qoraqalpog`iston Respublikasi	9171	3999	5172
viloyatlar:
Andijon	15781	7138	8643
Buxoro	10058	4525	5533
Jizzax	6020	2586	3434
Qashqadaryo	13914	6034	7880
Navoiy	5038	2190	2848
Namangan	13540	6183	7357
Samarqand	18405	7959	10446
Surxondaryo	11932	5155	6777
Sirdaryo	3959	1772	2187
Toshkent	18404	8298	10106
Farg`ona	18544	8416	10128
Xorazm	9672	4322	5350
Toshkent sh.	21199	10277	10922

2020 yilda O’lganlar soni

	Jami:	Shu jumladan
		shaharlarda	qishloqlarda
O`zbekiston Respublikasi	296750	141474	155276
Qoraqalpog`iston Respublikasi	11561	5306	6255
viloyatlar:
Andijon	27721	14792	12929
Buxoro	15765	5416	10349
Jizzax	13928	5725	8203
Qashqadaryo	30843	12938	17905
Navoiy	9086	3817	5269
Namangan	24951	16009	8942
Samarqand	33379	9869	23510
Surxondaryo	24786	8494	16292
Sirdaryo	8905	4389	4516
Toshkent	26148	10558	15590
Farg`ona	34066	17999	16067
Xorazm	13989	4540	9449
Toshkent sh.	21622	21622	0

2020 yilda Tuzilgan nikohlar soni


Ajralish koeffitsienti.
Maxsus tug’ilish koeffitsienti.
Bunda tug’ilgan bolalar sonini farzand ko’rish qobiliyatiga ega bo’lgan (reproduktiv) 16-49 yosh oralig’idagi ayollarning o’rtacha yillik soniga nisbati bilan aniqlanadi.
Maxsus vafot etish koeffitsienti.

bu erda: va - o’tgan hamda shu yil ichida jami tug’ilgan bolalar soni


Masala.
Shaha aholisi to’g’risida quyidagi ma’limotlar berilgan (kishi):

Ko’rsatkichlar	kishi
1. Shahar aholisining o’rtacha yillik soni	85470
2. Yil davomida tug’ilgan bolalar soni	1650
3. Vafot etganlar soni	820
4. Nikoh qurganlar soni	578
5. Ajrashganlar soni	225

Berilgan ma’lumotlardan foydalanib, shahar aholisi uchun tug’ilish, vafot etish, tabiiy o’sish, nikoh qurish va ajralish koeffitsientlarini hisoblang:
Global usul yordamida hisoblashda aholining yil boshidagi soni (), tabiiy o’sish () yoki umumiy o’sish koeffitsienti boshlang’ich ma’lumot vazifasini bajaradi.
Hisoblanish tartibi:

bu erda:
va aholining joriy yil oxiri va keyingi yil boshidagi soni.
-umumiy o’sish yoki tabiiy o’sish koeffitsientlari
Aholining istiqboldagi sonini hisoblash.
Bu mamlakat miqyosida aholini tabiiy harakati va migratsiya sonini ilmiy taxmin etish, shahar bilan qishloq aholisi nisbatini oldindan bilish, mehnat resurslari, uning hududiy joylashishi hamda demografik tuzilmasini oldindan tahlil qilishdan iborat.
Aholining istiqboldagi sonini hisoblash global usul yordamida ham hisoblanishi mumkin.
MEHNAT RESURSLARI STATISTIKASI
MEHNAT RESURSLARI SONINI HISOBLASH:

• Mehnat qilish yoshidagi aholi.
• Mehnat qilish yoshida bo’lgan, mehnatga layoqatsiz aholi (1, 2-guruh njgironlari va imtiyozli qarilik nafaqasiga chiqqan kishilar).
• Mehnat qilish yoshida bo’lib, iqtisodiyotda band bo’lmagan aholi (ro’zg’or va yosh bolalarni tarbiyalash bilan shug’ullanadigan ayollar va b.).
• Iqtisodiyot tarmoqlarida band bo’lgan pensionerlar va o’smirlar.

Bunda:

MEHNAT RESURSLARINING POTENSIAL SONI = A-B+D
MEHNAT RESURSLARINING HAQIQATDAGI SONI = A-B-C+D
IQTISODIY AKTIV AHOLI SONI = MEHNAT RESURSLARINING HAQIQIY SONI – MEHNATGA YAROQLI YOSHDA BO’LIB, ISHLAB CHIQARISHDAN AJRALGAN HOLDA O’QIYOTGANLAR VA ARMIYA SAFLARIDA XIZMAT QILAYOTGANLAR.

Iqtisodiy aktiv aholi sonining umumiy aholi soniga nisbati aholining iqtisodiy aktivlik darajasini ifodalaydi:

Masalan:
Hisobot yili boshida mamlakatda 9910,6 ming ishchi kuchi bo’lib, rasmiy qayd etilgan ishsizlar soni 34,9 ming kishini tashkil etgan, o’rtacha umumiy aholi soni 25857,1 ming kishidan iborat. Aholining iqtisodiy aktivlik darajasini aniqlang.
Mehnatga qobiliyatli potensial kuchlardan foydalanish koeffitsienti: