Тошкент давлат иқтисодиёт университети И. Саифназаров, А. Мухтаров, Т. Султонов, Д. Эрназаров Илмий тадқиқот методологияси

Ҳар қандай матн –уни ҳар хил тушуниш ва талқин қилишлар манбаи. Муаллифнинг матнни тушуниши-мана шундай тушунишлардан бири.

Сермаънолик бирдан ва дарҳол намоён бўлмайди, чунки маънолар яширин, потенциал мавжуд бўлиши ва фақат кейинчалик ривожланиш учун қулай шароитларларида ўзини намоён этиши мумкин.

Тарихий ривожланиш жараёнида матннинг маъноси ўзгаради. Ҳар бир даврда нимадир кашф этилади.

Матнни тушуниш, тайёр натижа эмас, балки диалектик жараён.

Ўзга маданиятга оид матнни тушуниш-ҳозирги маданиятимизда туғилаётган саволларга жавоб топиш демакдир.

Тушуниш ва тушунтириш бир-бири билан чамбарчас боғлиқ. Аммо тушуниш тушунтиришни, яъни ўрганилаётган ҳодисани қонунга ва сабабга боғлашни назарда тутмаслигини унутмаслик керак. Бундан ташқари тушунишни тушунтиришга қарама-қарши қўйиш, шунингдек инсон билиш фаолиятининг ҳар қандай соҳада фаолият кўрсатувчи ва бир-бирини тўлдирувчи бу икки тадқиқотларни бири-биридан яратиш мумкин эмас.
М.М. Бахтин шундай ёзганди:
Тушунтиришда фақат бир онг, бир субъект, тушунишда эса-икки онг, икки субъект қатнашади. Тушунтириш диалогик жиҳатларга эмас (формал-риторик жиҳатдан ташқари), тушуниш- диалогик хусусиятга эга.


8.1.5.- чизма

Тушунишнинг икки муҳим жиҳати

1. 
   Герменевтик доира тамойили – бу тушунишнинг муҳим жиҳати бўлиб, у тушунишнинг циклик хусусиятини акс эттиради. Бу тамойил тушуниш ва тушунтиришни керак ва аксинча
   
2. 
   Герменевтик доира – “Олмахон ғилдираги эмас, зеро унда тафаккур қисмлардан аввалги бутунга эмас, балки ўз қисмларининг билими билан бойиган бутунгача, яъни бошқа бутунга қайтади.
   

8.2. Тушунтириш ва унинг моделлари
Тушунтириш – инсоннинг ҳамкорлик фаолиятида билиш жараёнлари объектига кирган нарса ва ҳодисаларнинг моҳиятини фикр узатиш, ўзаро таъмир ўтказиш, таъсирланиш, мулоқот, тақлид ёрдам билан ойдинлаштириш, хотирадаги билимлар ва ижтимоий тажрибалар билан уларни уйғунлаштирган ҳолда тушуниш сари етакловчи ақлий фаолият.
Тушунтириш таълим жараёнида, спортда, муомала негизи шахсга шахс таъсир ўтказиш тарзида намоён бўлади.