Тошкент давлат иқтисодиёт университети И. Саифназаров, А. Мухтаров, Т. Султонов, Д. Эрназаров Илмий тадқиқот методологияси

Илмий муаммолар предметга ёки процедурага доир бўлади:
4.1.3-Расм

Предметга доир илмий муаммолар



Процедурага доир илмий муаммолар





Методологик

1. 
   Режалаштириш билан боғлиқ
   
2. 
   Муаммони ечиш
   
3. 
   Кузатиш
   
4. 
   Экспериментлар ўтказиш
   

Эмпирик

5. 
   Кузатиш
   
6. 
   Эксперимент
   
7. 
   Ўлчаш-илмий методлар ёрдамида жавоб топилади.
   

Концептуал

1. 
   Олдинги олинган маълумотлар билан боғлиқ
   
2. 
   Уларни тартибга солиш ва талқин қилиш
   
3. 
   Гипотезаларни шакллантириш
   
4. 
   Қарама –қарши-ликларни бартараф этиш
   

Баҳолаш

1. 
   Эмпирик маълумотлар
   
2. 
   Гипотезалар
   
3. 
   Назариялар билан боғлиқ
   

1. 
   Предметга доир муаммоларда ўрганилаётган объектлар акс этади. Қуйидаги турлари мавжуд:
   

• 
  Эмпирик
  
• 
  Концептуал
  

2. 
   Процедурага доир муаммоларда эса билим ва уни баҳолаш усуллари акс этади. Қуйидаги турлари мавжуд:
   

• 
  Методологик
  
• 
  Баҳолаш.
  

Илмий муаммо бошқа муаммолардан қуйидаги белгилари билан ажралиб туради.
4.1.4-Чизма





У олимни доим ҳақиқий билим олишга йўналтиради

Янги билим олишга қараб мўлжал олади. Олим онгли равишда янгилик сари интилади.

1. 
   Дунёнинг биринчи материяси нима?
   
2. 
   Объект нима?
   
3. 
   Ҳаракат нима?
   
4. 
   Ақл нима? қабилидаги оламшумул муаммолар айрим фанларнинг чегараларинигина белгилаши мумкин. Бироқ илмий тадқиқотнинг дастлабки босқичи ҳисобланмайди.
   

Илмий муаммолар қуйидаги жараёнларни ўз ичига олади:

1. 
   Билимларнинг изчиллиги.
   
2. 
   Фундаменталлиги.
   
3. 
   Ихтисослашувини уйғунлаштириш.
   
4. 
   Турдош фанлар методларидан фойдаланиш.
   
5. 
   Билимларни илмий умумлаштириш.
   
6. 
   Тизимга солиш кўникмаларини ишлаб чиқиш.
   
7. 
   Ўрганилаётган масалаларни танқидий таҳлил қилишни ўз ичига олади.
   

Бош вазифа - у ёки бу мавзуга мос келадиган муаммоларни топиш ва аниқ таърифлаш.
Муаммо билан масалани, муаммо билан муаммо ғоясини фарқлаш лозим.
Ғояда муаммони ечиш йўллари кўрсатилмайди, балки у фақат қўйилади. Ривожлантирилган муаммода эса уни ечиш йўллари ҳам кўрсатилади.

4.1.5- Чизма



2) Янги ҳолатларга нисбатан маълум ечимларни татбиқ этиш, уларнинг яроқли ёки яроқсизлигини баҳолаш лозим; агар муаммо ечими ўз кучини сақлаб қолса, бунинг натижасида нафақат ечимлар, балки муаммолар ҳам умумлаштирилади, агар ечим яроқсиз бўлса, муаммоларнинг янги мажмуи юзага келади;

2) Янги ҳолатларга нисбатан маълум ечимларни татбиқ этиш, уларнинг яроқли ёки яроқсизлигини баҳолаш лозим; агар муаммо ечими ўз кучини сақлаб қолса, бунинг натижасида нафақат ечимлар, балки муаммолар ҳам умумлаштирилади, агар ечим яроқсиз бўлса, муаммоларнинг янги мажмуи юзага келади;




1) Илгари қўйилган муаммоларнинг таклиф қилинаётган ечимларига, ҳатто бу ечимлар бир қарашда шак-шубҳасиз бўлиб кўринса ҳам, танқидий ёндашиш лозим; ҳар қандай ҳолатда ҳам айрим камчиликларни топиш ёки ҳеч бўлмаса топилган ечимни умумлаштириш айрим ҳолатга татбиқан муайянлаштириш мумкин.