Toshkent davlat iqtisodiyot

Tayanch so’zlar:

Tovar, sifat, talab, taklif, korxona, ishlab chiqarish axborot, infrastruktura, assortiment, texnika, texnologiya, iste’molchi, samaradorliq unifikasiya, avtomatizasiya.

Takrorlash uchun savollar:

1. 
   Mahsulotlarni sifat ko’rsatkichlari nima sababdan boshqariladi?
   
2. 
   Sifat ko’rsatkichlarini boshqarishda normativ texnik hujjatlarni ahamiyati?
   
3. 
   Sifat ko’rsatkichlariga ta’sir etuvchi asosiy ko’rsatkichlari?
   

Tavsiya etilgan adabiyotlar:

1. 
   Karimov I.A. Jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozi, O’zbekiston sharoitida uni bartaraf etishning yo’llari va choralari / I.A.Karimov. - T: O’zbekiston, 2009. - 56 b.
   
2. 
   Mamlakatimizni modernizatsiya qilish va yangilashni izchil davom ettirish
   

• 
  davr talabi. Prezident Islom Karimovning 2008 yilda mamlakatimizni ijtimoiy- iqtisodiy rivojlantirish yakunlari va 2009 yilga mo’ljallangan iqtisodiy dasturning
  

eng muhim ustuvor yo’nalishlariga bag’ishlangan Vazirlar Mahkamasi majlisidagi ma’ruzasi // Xalq so’zi, 2009 yil 14 fevral.

3. 
   Karimov I.A. Eng asosiy mezon - hayot haqiqatini aks ettirish. T.: O’zbekiston, 2009. - 24 b.
   
4. 
   Radkevich Ya.M., Shirtladze A.G., Laktionov B.I. Metrologiya, standartizastiya i sertifikatsiya. M,2006 .
   
5. 
   Karimov I. A. “Xizmatlarni sertifikatlashtirish muammolari” O’zbekiston iqtisodiy axborotnomasi T, 1998.
   
6. 
   "Standarti 1SO 9000, sistema menejmenta kachestva".
   

3. Sertifikatsiyalashda mahsulotlarni sifatini boshqarish bo’yicha Yevropa tashkiloti va uning vazifalari

1. 
   Mahsulotlarni sertifikatlash bo’yicha Yevropa tashkilotining maqsadi va vazifalari.
   
2. 
   Yevropa tashkilotlarida tovarlarni sifatini tahlil qilish.
   

1. 
   Mahsulotlarni sertifikatlash bo’yicha Yevropa tashkilotining maqsadi va vazifalari
   

Tovarlarni sifatini nazorat qilish Yevropa tashkiloti (EDKK) o’zining birinchi konferensiyada (1957 y.) o’z nizomini tasdiqladi. EDKK ning har yili konferensiya o’tkazishdan asosiy maqsadi mahsulot sifatini boshqarish bo’yicha tajriba almashinish sifatning nazariy va amaliy masalalarini hal qilish bu sohadagi so’ngi yutuqlarni targ’ibot qilish sifatning aktual muammolari bo’yicha fikr almashish yangi muammolarni izlab topish va ko’pgina boshqa sifatga taaluqli masalalarni ko’rib chiqishdir. 1992 yili Yevropa iqtisodiy uyushmasi doirasida umum Yevropa bozori tashkil qilinishi bilan EDKKning rahbariy hujjatlari qaytadan ko’rib chiqildi.

Sifat bo’yicha Yevropa tashkilotining hozirgi vaqtdagi asos bo’luvchi hujjatlari EDKKning nizomi ish tartibi qoidalari, qo’mita va seksiyalari uchun qoidalar hamda besh yilga mo’ljallangan asosiy masalalar bo’yicha yo’nalish rejalari mavjuddir. EDK tarkibida 26-ta to’liq huquqli a’zolari hamda 37-ta alohida muhbir a’zolari va 10-ta fahriy a’zolarga ega. Qardosh tashkilotlarning 11-tasi bilan o’z bitimlarga egadir.
EDK maxsus bitimlari asosida sifat bo’yicha Argentina, Braziliya, Izrail, Kolumbiya, JAR, Yangi Zelandiya, AKSh Chili, Janubiy Koreya va Yaponiyalarning mintaqaviy, milliy va kasaba uyushmalari bilan hamdo’stlik aloqalari o’rnatilgan. EDKning Oliy lavozimi, uning prezidenti bo’lib, u har ikki yil muddati saylanadi. Asosiy ma’muriy idoralari - Kengash Ijroiya qo’mitasi va Sekretariatdir.
EDKning ish yuritish rasmiy tillari-ingliz va fransuz tillaridir. Bu tashkilot o’zining ilmiy-texnikaviy jurnali Kvalitiga ega bo’lib, u yiliga 4 marta shop etiladi. Hozirgi vaqtda EDKning 12-ta texnikaviy qo’mitalari mavjud bo’lib, ular ishonchlilik statistik usullar, atamalar, iste’mol masalalari bo’yicha standartlashtirish sifatni boshqarish kadrlar tayyorlash funksional-baholashni tahlil qilish sifat sohasida siyosat olib borish sertifikatlashtirish va sifat tizimlarining nazoroti, EHMning metrologiq matematik ta’minlashda sifat tugaraklari, mahsulot sifatini metrologik ta’minoti bilan shugullanadi. Undan tashqari 7-ta turli seksiyalari mavjudir: avtomobil, energetika, qurilish oziq-ovqat farmasevtikasi borasida sifat masalalari bo’yicha maslahatlar ko’rsatiladi.
Sifat muammosi va uni nazorati juda keng ma’noda bo’lib, u xo’jalik faoliyatining hamma sohalarini o’z ichiga oladi. Yuqori sifat deganda mehnatni va moddiy resurslarni tejash eksport imkoniyatlarini ko’paytirish pirovard natijada esa
jamiyat ehtiyojlarini yanada to’laroq qondirish ma’nosini tushunamiz. Shu boisdan ham boshqarish butun mehanizmi, moddiy rag’batlantirishning butun sistemasi injener va konstruktorlarning kuch g’ayratlari ishchilarning mahorati mahsulot sifatini oshirishga qaratish zarur.
Sanoatdagi ilg’or tajriba hamda ilmiy ma’lumotlarning kengayishi chiqarilayotgan mahsulot sifatini oshirish uchun kurashning navbatdagi, butunlay yangi bosqich uchun shart-sharoitlar mavjudligini ko’rsatmokda. Mahsulot sifatini muammosini hal etish yana shuning uchun murakkabki, u kompleks, ya’ni bir vaqtning o’zida ham ilmiy ham texnikaviy, ham iqtisodiy ham sostial muammodir. Ma’lumki, mahsulot sifati uni yaratish va iste’mol qilishning barcha bosqichlarida, ilmiy tadqiqot, loyiha-konstruktorliq texnologik ish olib borish jarayonida undan foydalanish ommaviy joriy qilishda shakllanadi. Mamlakatimizda hamda chet-elda mahsulot sifatini boshqarishning ba’zi forma va metodlari to’g’risida gapirishdan oldin mahsulot sifati va mehnat sifati tushunchalarini ko’rib chiqaylik. Sanoat korxonalarining ishlab chiqarish faoliyati jamiyat ehtiyojlarini qondirish uchun zarur bo’lgan moddiy boyliklarini yaratishning uzluksiz jarayonidan iboratdir. Ma’lum ehtiyojlarni qondirish uchun mo’ljallangan xalq xojaligi faoliyatining buyumlashgan natijasi sifatida
qaraladigan barcha moddiy boyliklar va mahsuloti deb ataladi.
Mahsulot tushunchasi umumlashtiruvchi bo’lib, ham buyum ham mahsulotni o’z ichiga oladi. Sifat masalasi xo’jalik faoliyatining hamma jihatlarini qamrab olgan. Yuqori sifat - bu mehnat va moddiy resurslarni tejash eksport imkoniyatlarini oshirish pirovard natijada esa jamiyat ehtiyojlarini yaxshiroq yanada to’laroq qondirish demakdir. Mamlakat oldida turgan xilma xil iqtisodiy va sostial vazifalarini muvaffaqiyat bilan hal etish uchun mehnat unumdorligini jadal o’stirishdan, butun ijtimoiy ishlab chiqarishning samaradorligining keskin oshirishdan boshqa yo’l yo’q. Samaradorlik va sifatni oshirish faqat texnikaviy va sostial vazifa bo’lib qolmasdan, balki ideologik vazifa hamdir. Shuning uchun har bir xodimning, har bir oilaning turmushini yanada yaxshilash uchun, butun xalq farovonligini oshirish uchun, shunchalik ko’p imkoniyatlar yuzaga keladi.

2. 
   Yevropa tashkilotlarida tovarlarni sifatini tahlil qilish
   

Bozor iqtisodiyoti sharoitida har qanday tovarni bozordagi talabi va taklifiga binoan unga baho beriladi. Bozor talabiga javob bermasa, bu tovarlarni xalq xo’jaligida ishlab chiqarilmaydi. Shuning uchun hamma tovarlar standart talabiga javob berishi kerak. Shundan keyin ular ma’lum iste’mol qiymatiga ega bo’ladilar. Tovar iste’mol qiymatiga ega bulmasa, nostandart, yaroqsiz mahsulot bo’ladi. GOST 15 467-79 ( mahsulotni sifat ko’rsatkichini boshqarish) asosiy terminlar va ularni mohiyati shu standart ko’rsatkichida. Har qanday mahsulot ma’lum iste’mol qiymatiga ega bo’ladi. Standart talablariga ko’ra navi, turi va boshqa biologik xususiyatiga qarab faqat iste’moliga mo’ljallangan qismiga standart talablar qo’yilib asosiy turlarga guruhlanib, bu asosiy talablarni chegaralanishi bu tovarlarni o’stiriladigan region, iqlim sharoitiga bog’liqligi ko’zda tutilgan bo’ladi. Bu ko’rsatkichlarni differsnsasiya uchun Standart ko’rsatkichlariga loiq bo’lgan

har qanday mahsulot uni ishlab chiqarishga ularni sifatiga iste’mol ko’rsatkichlarini mahsulot qiymatiga qarab quyidagi guruhlarga bulinadi:
 ishlab chiqarish tovarlar standart talabga to’lik javob beradi. Bu mahsulotlarni iste’mol ko’rsatmalari yuqori baholanadi;
 ishlab chiqarilgan tovarlar ba’zi bir ko’rsatkichlar bilan standart talablarga javob bermaydi. Ularni ishlab chiqaruvchilar kamchiliklarini to’g’rilash imkoniyatiga ega bo’lsa, sifat ko’rsatkichlar tekshirilib, bu tovarlarni iste’mol qilsa bo’ladigan bo’lsa, sotishga ruhsat beriladi;
 mutlaqo standart talablariga javob bermaydi va bu tovarlar iste’molga yaramaydi.

Texnikaviy qo’mitalari va tarmoq sekstiyalari EDK to’liq huquqli vakillaridan tashkil topadi. Ular o’z navbatida EDKning a’zo mamlakatlarining milliy tajribalarga suyanadi va xalqaro miqiyosda mahsulotning sifatini ta’minlaydigan tashkilotlarning hujjatlaridan foydalanadi.

ISO va MEK ishlab chiqqan xalqaro qoidalarga asosan laboratoriyalarni akkreditlashdan maqsad sinov laboratoriyalarni aniq sinovlar yoki aniq tur sinovlari o’tkazishga huquq berishdan iborat. Akkreditlangan sinovlar tushunchasi mahsulotni sertifikatlashtirish faoliyati bilan bog’langandir. ILAK birinchi marta 1977 yili Kopengagenda chiqarilgan. ILAKning yaratilishidan ko’zda tutilgan maqsad-sinov labarotoriyalarining akkreditlash milliy tizimlarini o’zaro tan olish bilan amaldagi xalqaro bitimlardagi ma’lumotlarni, mahsulotni sinish natijalarini va boshqa mahsulot sifat haqidagi ma’lumotlarni umumlashtirishga harakat qilish. 1980yilda chaqirilgan ILAKning konferensiyasi milliy tizimlarining o’zaro tan olish bo’yicha amaldagi ikkita va ko’p tomonlama bitimlar haqida ma’ruza tayyorlashga qaror qabul qilindi.
Ish jarayonida ikki xil xalqaro bitimlar borligi namoyon bo’ldi:

1. 
   Laborotoriyalarni akkreditlamasdan sinov natijalarini va sertifikat bayonnomalarini o’zaro tan olish bitimi;
   
2. 
   Sinov laborotoriyalarining akkreditlash milliy tizimlarini o’zaro tan olish bitimi.
   

Shu masalalar bo’yicha tavsiyalar ishlab chiqildi va ularning natijalariga ko’ra shunday bitimlar zarurligi qayd qilindi. Laborotoriyalarning akkreditlash masalalari hozirgi kunda aktual bo’lib, ular bilan bog’liq bo’lgan materiallar sistemasi ravishda chop etilishi zaruriyati tug’ildi.
Tovarlarga bir necha raqamdan iborat bo’lgan hamma tovarlarga 10 raqamli kodlar berilgan. Tovarlarning turkumlash tartibiga asosan kodlash bir necha bosqichdan iborat:
1-bosqich. 2-ta raqamdan, qolganlari bittadan raqamdan ifodalanadi. Kodlashning dastlabki 5-ta bosqichi turkumlash qismi, qolgan qismi assartimenti deyiladi. Tovarning barcha sifat shartlari qismini o’z ichiga qamrab olgan kodlar- elemeltlar mamlakatlar yordamida qanday xususiyatni ega ekanligi, iste’molga etkazib berish tezligi, sotuvda qay paytda imkoniyat yaratilgan erdan beradi. Bu ma’lumotlar sanoatga shartnomalar ilmiy ravishda tuzishga sharoit yaratib beradi. Buning yordamida tovarlarni sotish tezligini o’rganish uchun ularning
yiriklariga quyidagi raqamlar koddagi raqamlar quyidagi keltirilgan hollarda sertifikat bekor qilinishi mumkin:

• 
  agar mahsulot (buyum, mol)ning tarkibiga yoki uni ishlab chiqarish texnologiyasiga o’zgartirishlar kiritilsa, bu esa o’z navbatida, sertifikatlashtirish bo’yicha qilinayotgan tekshiruvda uning tavsiflariga o’zgarishlar olib kelsa hamda shu mahsulot namunalarining sinovlari qo’shimcha bayonnomadagi standart talablariga mosligi tasdiqlanmasa ishlab chiqarish texnologiyasining buzilishi va korxona tayyorlovchi mahsulotning sifati pasaysa yoki material bilan ta’minlovchi tomonidan komplektlash detallari, yig’im qismiga tegishli standartlar talablarini buzilishiga olib kelsa;
  
• 
  Sertifikatlashtirish natijalari, tizim idorasi tomonidan sertifikatlashtirish ishlari to’g’risidagi ma’lumotlarni har doim shop etilishi lozim.
  

Bu ma’lumotlar quyidagilarni o’z ichiga oladi:
 sertifikatlashtirilgan mahsulot ro’yxati;
 akkreditlangan sinov tashkilotlarining ro’yxati attestatlangan korxonalardagi sertifikatlashtirilgan mahsulot ro’yxati;
 sertifikatlashtirish hujjatlarining ro’yxati.
Bu ro’yhatlarni sertifikatlashtirish milliy idorasi bo’yicha qilinadigan ishlarda qatnashuvchi vazirliklarga yuboriladi. Sertifikatlashtirishda qatnashuvchi hamda idoralar, tashkilotlar tomonidan bajariladigan ishlarni ko’z oldimizga keltirish uchun tarafidan sertifikatlashtirish tizimini umumlashgan tashkiliy tuzilish keltirilgan. Har bir sertifikatlashtirish tizimi o’zining sertifikatlashtirish idorasiga ega bo’lib, u hamma tashkiliy va rahbariy vazifalarini amalga oshiradi.