Toshkent davlat iqtisodiyot

Nazorat savollari 

1.  Narxni tovar taklifining bir qismi sifatida qanday tushuntirish mumkin? 

2.  Narx  shakllantirish  strategiyasining  asosiy  turlari  mazmunini  tushuntirib 

bering 

3.  Narx shakllantirish maqsadlari nimadan iborat? 

4.  Narx shakllantirishning qanday asosiy usullarini bilasiz? 

5.  Raqobat savdolari qanday shakllarda o‘tkazilishi mumkin? 

6.  Oligopoliya bozorida narx shakllantirish qanday xususiyatlarga ega? 

 

 

 

 

 

---

 

124 

 

VII BOB.  SANOAT DISTRIBUSIYA STRATEGIYaSI  

7.1.Sanoat distributsiyasining mohiyati 

Distributsiya  sanoat  bozorida  tovar  taklifining  muhim  elementi  bo‘lib,  uning 

asosiy  vazifasi  sanoat  xaridori  uchun  ta’minot  uzluksizligi  va  mahsulot  ochiqligini 

ta’minlash hisoblanadi. 

«Distributsiya»  atamasi  ikkita  o‘zaro  bog‘liq,  lekin  bir-biridan  farq  qiladigan 

ma’noga  ega.  Birinchidan,  distributsiya  mahsulot  taqsimot  kanali  bo‘ylab 

harakatlanishida uni sotib oladigan va qayta sotadigan savdo vositachilari mavjudligini 

nazarda  tutadi.  Ikkinchidan,  distributsiya  jismoniy  distributsiyani  –  mahsulot  ishlab 

chiqaruvchidan  yakuniy  iste’molchi  tomon  ilgari  surilishida  uning  harakatlanishi  va 

saqlanishini  nazarda  tutadi.  Dastlabki  holatda  odatda  «marketing  kanali»  atamasi, 

ikkinchi holatda esa - «logistika» atamasi qo‘llanadi. 

XX  asrning  oxiri  -  XXI  asrning  boshlari  sanoat  distributsiyasi  strategiyasi  va 

boshqaruviga  qiziqish  kattaligi  bilan  tavsiflanadi,  marketologlar  biznes  rentabelligini 

oshiradi  va turli qo‘shimcha  xizmatlar  yordamida o‘z  mahsulotini  differensiatsiyalash 

uchun  yangi  imkoniyatlar  izlaydi.  Etuk  va  ko‘proq  qismlarga  ajratilgan  bozorlarda 

marketologlar  qattiq  raqobat  va  iste’molchilar  kutayotgan  natijalar  yuqoriligiga, 

shuningdek, xizmatlar va narx darajasiga nisbatan sezuvchanlikka duch keladi. 

1960-yillar va 1970-yillarning boshlari kompaniyalar e’tibori mahsulotga va ichki 

bozorga  qaratilgan  vaziyat  bilan  tavsiflanadi,  bunda  distributsiya  tizimi  bozorni 

tasodifiy qamrab olishni taqozo etadi. Ishlab chiqaruvchilar va ularning distribyutorlari 

bunday  vaziyatda  g‘anim  kabi  harakat  qilgan.  1970-yillarning  oxiri  1980-yillar  davri 

uchun  vaziyat  bozorlarning  sekin  o‘sishi  bilan  tavsiflanadi.  Shu  bilan  bir  paytda 

ularning  natijasida  marketing baynalmilal xarakterga ega bo‘la boshlagan o‘zgarishlar 

ro‘y  berdi.  Shuningdek,  bozor  ulushi  uchun  kurash  ham  borib,  uning  davomida 

distributsiya  tizimi  bozorni  maksimal  darajada  qamrab  olish  maqsadida  ishlab 

chiqilgan.  Ta’minotchilar  distribyutorlarni  o‘z  mijozlari  sifatida,  distribyutorlar  esa 

ta’minotchilar va ularning tovar liniyalarini xarajatlar markazi sifatida ko‘rib chiqqan. 

Kelgusida  bozordagi  vaziyat  mijozlarga  xizmat  ko‘rsatish  va  marketing  kanallarini 

---

 

125 

 

qo‘llab-quvvatlash  sohasida  qizg‘in  raqobat  kurashi,  mahalliy  bozorlarga  qaratilgan 

xalqaro  marketing  tizimlari  qo‘llanishi  va  bozorni  tanlov  asosida  qamrab  olish  bilan 

tavsiflanadi.  Ta’minotchilar  va  distribyutorlar  bir-birini  strategik  hamkorlar  sifatida 

ko‘rib chiqadilar. 

Shunday 

qilib, 

sanoat 

marketingida 

strategik 

hamkorlik 

tendensiyasi 

sotuvchilarning  nafaqat  mijozlar,  balki  distribyutorlar  bilan  ham  munosabatlarida 

aniqlanadi.  Ta’minot  zanjirlarini  boshqarishga  strategik  qarashda  asosiy  e’tibor 

ko‘pincha  bunda  sotuvchilar,  distribyutorlar  va  yakuniy  iste’molchilar  ishtirok 

etadigan uch tomonlama hamkorlik tomon o‘zgaradi (7.1-rasm).