Toshkent davlat iqtisodiyot

 

6.4.

 

Raqobatli bozorda  savdolar va muzokaralar 

 

Raqobat  savdolari  va  narx  haqida  muzokaralar  sanoat  bozorlarida,  ayniqsa, 

yetakchi  hukumat  agentliklari  va  muassasalari  tomonidan  amalga  oshiriladigan 

xaridlarda keng tarqalgan amaliyot hisoblanadi.  

Raqobat savdolari bir nechta shaklda o‘tkazilishi mumkin. 

Yopiq  savdolar  davomida  potensial  sotuvchilar  o‘z  narx  takliflarini  yozma 

ko‘rinishda  muhrlangan  konvertlarda  taqdim  etadi.  Barcha  konvertlar  oldindan 

belgilangan paytda, ko‘pincha umumiy yig‘ilish vaqtida ochiladi, eng arzon narx taklif 

etgan  savdo  qatnashchisi  agarda  uning  talabnomasi  spetsifikatsiya  talablariga  javob 

bermaydigan bo‘lsa, rad javobini oladi. 

Rasmiyatchilik  kamroq  bo‘lgan  sharoitda  bo‘lib  o‘tadigan  ochiq  savdolar 

davomida  xaridor  talabnomalar  belgilangan  sanagacha  qabul  qilinishini  e’lon  qiladi. 

Takliflar  ko‘pincha  og‘zaki  shaklda  kelib  tushadi  va  xaridor  ularga  narx  borasida 

ularning  holatiga  sha’ma  qilish  imkoniyatiga  ega  bo‘lgan  holda  potensial  sotuvchilar 

bilan muhokamani davom ettiradi. Agar raqobatlashuvchi sotuvchilar turli mahsulot va 

xizmatlarni  taklif  qilsa,  shuningdek,  mahsulotning  batafsil  spetsifikatsiyasi  ishlab 

---

 

120 

 

chiqish  qiyin  bo‘lgan  vaziyatlarda  ochiq  savdolar  yopiq  savdolardan  afzal  bo‘lishi 

mumkin. 

Muzokaralar  natijasida  narx  belgilash  ochiq  savdolarga  o‘xshab  ketadi.  Qoidaga 

ko‘ra,  tovar  taklifini  ifodalash  qiyin  va  narx  xuddi  tovar  taklifining  elementlari  kabi 

muzokaralar  davomida  kelishib  olinadi.  Garchi  muzokaralar  natijasida  narx 

belgilashda boshlang‘ich nuqta preyskurant narxi hisoblansada, u ham boshqa shartlar 

kabi  (jumladan,  xarid  hajmi,  shartnomaning  amal  qilish  muddati,  to‘lov  shartlari, 

qadoqlash usuli va yetkazib berishga talablar, mahsulotni takomillashtirish huquqlarini 

taqsimlash,  sotish  mumkin  bo‘lgan  minimal  va  maksimal  miqdor  va  h.k.)  sezilarli 

o‘zgarish ehtimoli yuqori. Muzokaralar natijasida narx belgilash barcha sanab o‘tilgan 

detallarni  muhokama  qilish  zarur  bo‘lgan  kompleksli  xarid  vaziyatida  yagona  rivoj 

topadigan muqobil variant bo‘lib chiqishi mumkin. 

Yopiq  savdolar  xaridlarning  batafsil  spetsifikatsiyalari  ishlab  chiqish  va  ularni 

baholash  so‘rovlariga  (Requyest  for  Quotation,  RFQ)  yoki  taklif  so‘rovlariga 

(Requyest  for  Proposal,  RFP)  kiritishni  talab  qiladi.  RFQ  yoki  RFP  faqat  malakali 

talabnoma beruvchilarga – xaridor uchun muhim bo‘lgan baholash jarayonida ishtirok 

etgan  potensial  sotuvchilarga  jo‘natilishi  mumkin.  Talabnomalar  raqobati  keng 

tarqalgan  amaliyot  sanalgan  bozorlarda  malakali  talabnoma  beruvchilar  ro‘yxatiga 

kirish korxonaning juda muhim strategik maqsadi hisoblanadi. 

Berilgan  talabnomalarning  barchasi  ham  RFQga  mos  kelmaydi.  Tovar  taklifi  va 

spetsifikatsiyalar  o‘rtasida  farqning  kattaligi  shunga  olib  keladiki,  talabnoma 

diskvalifitsiya  qilinadi  yoki  rad  etiladi.  Mos  ravishda,  sotuv  umumiy  strategiyasi  – 

xaridlar  spetsifikatsiyasini  sotuvchining  tovar  taklifi  ustunlikka  ega  bo‘ladigan  tarzda 

ishlab  chiqish  hisoblanadi.  Bu  strategiya  sotuvchining  mahsuloti  raqobatchi 

mahsulotlar  ega  bo‘lmagan  o‘ziga  xos,  muhim  tavsifnomalarga  ega  bo‘lgan  hollarda 

amalga  oshirilishi  mumkin.  Aksincha,  xaridlar  bo‘yicha  menejerlar  bor  kuchi  bilan 

“defacto”  spetsifikatsiyalari  ularga  yagona  xarid  manbasi  qoldirib,  tanlov 

imkoniyatidan  mahrum  qilishidan  qochishga  harakat  qiladi,  sotuvchilar  o‘rtasidagi 

raqobat esa chegaralangan bo‘ladi.