Toshkent davlat iqtisodiyot


Narxni shakllantirish usullari



Download 4,95 Mb.
Pdf ko'rish
bet82/290
Sana31.12.2021
Hajmi4,95 Mb.
#237709
1   ...   78   79   80   81   82   83   84   85   ...   290
Bog'liq
1548-Текст статьи-3977-1-10-20200627

6.3.Narxni shakllantirish usullari 

Mahsulot  ishlab  chiqarish  xarajatlari  sanoat  bozorida  mahsulot  narxini  belgilab 

beradigan  asosiy  omillardan  biri  hisoblanadi.  Soddalashtirligan  tarzda  narx  belgilash 

jarayoni  ushbu  holatda  quyidagicha  bo‘ladi:  barcha  ishlab  chiqarish  xarajatlari 

ko‘rsatkichlarini  baholash,  foyda  olish  uchun  belgilangan  ustama  va  mos  keluvchi 

qayd  qilingan  xarajatlar  oqilona  ulushini  qo‘shish,  bunda  ehtimoliy  sotuv  hajmiga 

nisbatan bashoratlarni e’tiborga olish lozim.  

Xarajatlar  asosida  narx  shakllantirish  maksimal  foyda  olishni  ta’minlashi  lozim 

bo‘lgan  narx  belgilash,  talab  va  narx  o‘rtasidagi  nisbatni  baholash  muammosi  bilan 

bog‘liq  qiyinchiliklarni  aylanib  o‘tishga  imkon  beradi.  Xarajatlar  asosida  narx 

shakllantirish  ishonchliroq  hisoblanadi:  agar  ishlab  chiqarish  hajmining  maqsadli 

bashoratlari  to‘g‘ri  bo‘lsa,  bunda  korxona  investitsiya  qilingan  kapitalga  maqsadli 

foyda olinishidan ishonchi komil bo‘lsa bo‘ladi. 

Xarajatlar  asosida  narx  shakllantirish  bilan  boshqa  qiyinchiliklar  ham  bog‘liq. 

Birinchidan, bir  nechta  mahsulotlar  uchun  umumiy bo‘lgan qayd qilingan  xarajatlarni 

alohida  har bir  mahsulot  uchun  hisoblab chiqish doimo oson bo‘lmagan. Ikkinchidan, 

investitsiyalar  maqsadli  qaytimi  yoki  foyda  hajmi  noo‘rin  bo‘lib  chiqishi  mumkin. 

Uchinchidan, narxni bozorda talab qilingan mahsulot miqdori bilan bog‘lashga harakat 




 

117 


 

qilinmaydi. Bu esa xarajatlar narxlardan qat’i nazar bashorat qilinadigan sotuv hajmini 

e’tiborga  olgan  holda  hisoblab  chikilishini  anglatadi.  Xarajatlar  asosida  narx 

shakllantirish  talab  asosida  narx  shakllantirishdan  ko‘ra  kamroq  sonda  bashoratlar 

talab qiladi. 

Narx 


shakllantirishga 

qabul 


qilinadigan 

qiymat 


asosidagi 

yondashuv 

mahsulotning  mijoz  uchun  qanday  qiymat  kasb  etishini  aniqlashni  talab  etadi.  Bitta 

mahsulotning  o‘zi  turli  mijozlar  uchun  turlicha  qiymatga  ega  bo‘lishi  mumkinligi 

sababli  qabul  qilinadigan  qiymat  asosida  narxni  shakllantirishning  asosiy  sharti 

bozorni  segmentlash  hisoblanadi.  Ayrim  bozor  segmentlarida  narxga  oid 

moslashuvchanlik boshqa segmentlardan ko‘ra ko‘proq bo‘ladi. Bundan tashqari, tovar 

taklifi  va  xizmatlar  paketi  tarkibi  turli  segmentlarda  jiddiy  farq  qilishi  mumkin. 

Shunday  qilib,  qabul  qilinadigan  qiymat  asosida  narx  shakllantirish  kompleksli 

yondashuv talab qilishi mumkin. 

Mahsulot  qiymatiga  asoslanadigan  narx  shakllantirishga  yondashuv  mijozning 

mahsulot  qimmatini  turli  sharoitlar  va  vaziyatlarda  qabul  qilishiga  asosan  tashkil 

qilinadi. Bunday yondashuvga ko‘ra quyidagi qadamlarni amalga oshirish talab etiladi: 

1)  mijoz mahsulotdan foydalanadigan vaziyatni o‘rganish; 

2)  bunday vaziyatda  mahsulotdan  foydalanishda  mijoz oladigan  foydani belgilab 

beradigan ko‘rsatkichlarni aniqlash va tahlil qilish; 

3)  mahsulotdan 

foydalanishda 

mijoz 

xarajatlarini 



belgilab 

beradigan 

ko‘rsatkichlarni aniqlash va tahlil qilish; 

4)  mijoz  mahsulotdan  foydalanadigan  vaziyatda  «xarajatlar-foyda»  nisbatini 

aniqlash. 

Tovarning  qabul  qilinadigan  qiymati  asosida  narx  shakllantirish  voqeligi  zaruriy 

sotuv  hajmini  belgilangan  narx  bilan  bog‘laydigan  talab  egri  chizig‘ining  asosida 

yotadigan  shart-sharoitlardan  sezilarli  farq  qiladi.  Lekin  shunga  qaramay,  narxga  oid 

moslashuvchanlik  va  talab  egri  chizig‘i  konsepsiyasi  «sotuv  hajmi-narx»  nisbati 

haqidagi  masalani  ko‘rib  chiqishda  foydali  bo‘lishi  mumkin.  Biroq  haqiqatda  foydali 

tahliliy  konsepsiya  sifatida  tan  olinish  uchun  talab  egri  chizig‘i  sinovlar  yo‘li  bilan 

baholanishi  lozim.  Bu  esa  narx  va  sotuv  hajmi  o‘rtasidagi  nisbat  o‘tmishdagi  yoki 




 

118 


 

eksperimentlar  davomidagi  sotuvlar  va  narxlar  haqidagi  ma’lumotlarni  tahlil  qilish 

yordamida  o‘lchanishi  mumkin  ekanligini  anglatadi.  Narxning  boshqa  marketing 

o‘zgaruvchilari  bilan  o‘zaro  aloqalari  murakkab  sanaladi,  shu  sababli  sinovlar  yo‘li 

bilan  bevosita  narx  va  zaruriy  mahsulot  miqdori  o‘rtasidagi  nisbatni  aniqlash  qiyin 

bo‘ladi. 

Narxlashtirishning  ko‘plab  usullari  mavjud  bo‘lsada,  ularning  quyidagi  asosiy 

guruhlarga birlashtirishimiz mumkin:  

– narxlashtirishning xarajatlarga asoslangan usuli;  

– narxlashtirishning talabga asoslangan usuli;  

– narxlashtirishning raqobatga asoslangan usuli; 

- narxlashtirishning kombinatsiyalashgan usuli; 

Naxlashtirishning  xarajatlarga  asoslangan  usulida  marketologlar  ishlab  chiqarish 

xarajatlari,  muomala  sarflari  va  qo‘shimcha  xarajatlarga  xohlagan  foydani  qo‘shish 

orqali o‘z tovarlarining  narxini belgilaydilar. 

Narxlashtirishning  talabga  asoslangan  usulida  esa  marketologlar  bozorda 

iste’molchilar  xohishi  va  istaklarini  tahlil  qilib,  bozor  konyukturasini  xisobga  olgan 

xolda o‘z tovarlariga mos bo‘lgan narxni o‘rnatadi. 

Narxlashtirishning  raqobatga  asoslangan  usulida  tovarga  bozordagidan  baland 

yoki  past  narx  belgilanishi  mumkin.  Unda  asosiy  e’tibor  tovarni  raqiblarnikiga 

qaraganda  nafliligi,  servis  va  raqobat  muhiti  xolatlarini  xisobga  olgan  xolda  narx 

belgilanadi. 

Narxlashtirishning  kombinatsiyalashgan  usulida  esa  turli  uslub  va  usullarning 

o‘zaro muvofiqligini ta’minlash asosida tovarlar naxini belgilash amalga oshiriladi. 

Butun tarmoq uchun talab egri chizig‘i, ma’lum bir ishlab chiqaruvchi uchun talab 

egri  chizig‘idan  farqli  ravishda,  osonlik  bilan  hisoblab  chiqilishi  mumkin,  chunki 

ayrim  –  masalan,  marketing  yondashuvlari,  tovar  takliflari  va  mijozlarning  afzal 

ko‘rishlari borasida nozik jihatlarni hisobga olishning zarurati yo‘q, bu ham talabning 

o‘zgarishiga  ta’sir  ko‘rsatadi.  Talab  egri  chizig‘ini  tuzishda  asosiysi  –  butun 

tarmoqning  mahsulotga  bo‘lgan  talabi  narxga  qanchalik  bog‘liq  ekanligini  aniqlash 

hisoblanadi.  Ko‘plab  sanoat  bozorlarida  umumiy  talab  narx  o‘zgarishlariga  nisbatan 



 

119 


 

sezuvchan  bo‘lmasligi  mumkin.  Bu  qisman  shu  holat  bilan  bog‘liqki,  sanoat 

mahsulotlariga  talab  OEM-mahsulotlar  va  iste’mol  tovarlariga  bo‘lgan  talabning 

hosilasi  hisoblanadi.  Masalan,  avtomobil  o‘qlariga  talab  bu  o‘qlar  narxi  bilan  emas, 

balki  mijozlarning avtomobillarga bo‘lgan  talabi bilan belgilanadi. Boshqa tomondan, 

u  yoki  bu  avtomobil  o‘qi  ishlab  chiqaruvchining  bozor  ulushi  raqobatchilar  taklif 

etayotgan  narx  bilan  taqqoslaganda,  belgilangan  narxga  sezgir  javob  qaytarish 

oqibatida o‘zgarishi mumkin. 

Tarmoqda ma’lum bir sanoat mahsulotiga umumiy talab belgilangan vaqt oralig‘i 

doirasida  narx  o‘zgarishlariga  yetarli  darajada  sezuvchan  bo‘lmay  chiqishi  mumkin 

bo‘lsada, u kutilmaganda ular belgilangan doiradan chetga chiqqanda ushbu narxlarga 

nisbatan  juda  sezuvchan  bo‘lishi  ham  mumkin.  Sezuvchanlikning,  demak,  talabning 

ham o‘zgarishi o‘rinbosar-mahsulotlar mavjudligiga bog‘liq bo‘ladi. 


Download 4,95 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   78   79   80   81   82   83   84   85   ...   290




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish