Toshkent davlat iqtisodiyot

1.4. Sanoat korxonasida marketing funksiyalari va vazifalari 

Sanoat marketingining maqsadi quyidagilar hisoblanadi

5

: 

− sanoat bozoradi foyda olish; 

− korxonaning barqaror rivojlanishini ta’minlash; 

− sanoat mahsuloti ishlab chiqarish va sotish samaradorligiga erishish; 

−  davlat  tizimi  va  iqtisodiyot  muhitida  korxona  nufuzi  va  imijini  qo‘llab-

quvvatlash; 

− korxonada samarali ijtimoiy-iqtisodiy siyosat va uning xodimlari barqarorligiga 

erishish. 

Qo‘yilgan maqsadga erishishda quyidagi omillarni muvofiqlashtirish talab etiladi: 

−mustahkamlik; 

−korxona rivojlanishining barqarorligi; 

−iste’molchilar ehtiyojlari; 

−davlat manfaatlari. 

To‘g‘ri  tashkil  qilingan  va  samarali  faoliyat  ko‘rsatayotgan  marketing  tizimi 

tufayli  jamiyatni  qondirishning  mos  keluvchi  darajasi,  korxona  xizmatlari  va 

mahsulotlarining raqobatbardoshlik darajasini oshirish ta’minlanadi. 

Qo‘yilgan  maqsadlarga  erishish  uchun  marketing  quyidagi  vazifalar  bajarilishini 

ta’minlashi lozim: 

−korxona uchun imkon qadar maksimal foyda olish; 

−shaxsiy va jamiyat ehtiyojlarining maksimal darajada qondirilishini ta’minlash; 

                                                             

5

 Эргашходжаева Ш.Ж., Дадабоев Қ.А., Салихова Н.М., Саноат маркетинги. Ўқув қўлланма. – Т.: ТДИУ, 2013, 

117 б. 

---

 

22 

 

−mahsulot bilan birgalikda keng xizmatlar tanlovini taqdim etish (texnik ta’minot, 

mahsulotni  o‘zlashtirishda  maslahatlar  va  ishdan  chiqqan  mahsulotlarni  utilizatsiya 

qilishga qadar bo‘lgan muayyan yordamlar); 

−mahsulot sifatining yuqori bo‘lishini ta’minlash, uning raqobatbardosh darajada 

bo‘lishiga  erishish,  jumladan,  mahsulotga  iste’molchi  uchun  maqbul  keladigan  narx 

belgilash va unga servis xizmatini tashkil qilish;  

−jamiyat farovonligiga erishish va turmush sifatini maksimal darajada oshirish.  

Yuqorida belgilangan vazifalarning bajarilishi bozor kon’yunkturasi o‘zgarishi va 

mahsulotga  talab  dinamikasini  uzluksiz  o‘rganish,  narxlar  o‘zgarishini  doimiy  tahlil 

qilish, iste’molchilarning xarid layoqatini o‘rganish va prognoz qilish, iste’molchilarni 

jalb  qilishning  samarali  usullaridan,  jumladan,  maxsus  reklama  kampaniyalari  va 

jamoatchilik  bilan  ishlashdan  (public  relation)  keng  foydalanish,  korxonada  maxsus 

tuzilmalar  tashkil  qilish  va  marketing  tizimida  band  bo‘lgan  xodimlarni  samarali 

boshqarish bilan ta’minlanadi. 

Sanoat  marketingini  qo‘llash  tajribasi  va  uning  samaradorligi  eng  sermahsul 

misollarini  umumlashtirish  ushbu  sohada  amaliy  faoliyatning  quyidagi  asosiy 

tamoyillarini ifodalashga imkon beradi. 

1.  Bozorni,  uning  kon’yunkturasi  va  rivojlanish  tendensiyalarini  uzluksiz 

kompleks  ravishda  o‘rganish.  Bu  birinchi  navbatda,  iste’molchilarni  (ularning 

manfaatlari, moliyaviy va xarid layoqatini), ushbu bozordagi narxlar va narx siyosatini 

o‘rganish, raqobatchilarni, ta’minot shartlari va hakozolarni tahlil qilishga taalluqlidir. 

2.  Bozorni  segmentlash,  bu  mahsulot  eng  samarali  egallab  turgan  bozor 

«bo‘shlig‘i»si va sizning mahsulot belgilab beradigan qismga yo‘nalishlar belgilashga 

imkon yaratadi. 

3.  O‘z  mijozlariga  hurmat  va  yangi  mijozlarni  doimiy  izlash.  Iste’molchilarni 

ehtiyot  qilish,  ularning  doimiy  buyurtmachiga  aylanishi  uchun  qo‘ldan  kelgan  barcha 

narsani  qilgan  holda  hamma bilan bir  xil  munosabatda bo‘lishga  harakat qilish kerak. 

Shuni  esdan  chiqarmaslik  kerakki,  ishlab  chiqaruvchi  iste’molchiga  bog‘liq  bo‘ladi, 

shuning uchun doimo uning reaksiyasi va sizning mahsulotlardan qoniqqanlik ,darajasi 

bilan qiziqib turish lozim. 

---

 

23 

 

4.  Bozorga  moslashish,  ya’ni  korxonaning  bozor  kon’yunkturasining  barcha 

o‘zgarishlariga moslashuvchan javob qaytarishi.  

5.  Mahsulotni  doimiy  yangilab  turish  va  bu  bilan  bog‘liq  holda  sanoat  ishlab 

chiqarishi,  tovarni  ilgari  surish  siyosati,  sotuv  usullarini  yangilash  (innovatsiyalar 

tamoyili).  Mahsulotdan  qoniqqanlik  darajasini,  unga  ehtiyojlarning  o‘zgarishini 

doimiy tahlil qilish va uni yangilash bo‘yicha tezkorlik bilan choralar ko‘rish zarur. 

6.  Mahsulotni  siljitish  sotuv  tizimini  takomillashtirish,  bu  qatorga  birinchi 

navbatda,  samarali  reklama  va  pablik  rileyshnz  (public  relations),    o‘ylab  chiqilgan 

ta’minot va sotuv usullari, tezkor va ochiq sotuvdan keyingi servis kiradi. 

7. Marketing faoliyatiga rejalar tuzish amaliyotini joriy qilish: qisqa muddatli (1–

1,5  yil),  o‘rta  muddatli  (2–5  yil)  va  uzoq  muddatli  prognozlar  (10–15  yil). 

Korxonaning  uzoq  muddatli  rivojlanishini  ta’minlash  uchun  zarur  bo‘lgan  muayyan 

marketing  tadbirlarini  ko‘zda  tutadigan  strategik  marketingni  rejalashtirishga,  alohida 

bo‘linmalar  rahbarlarining  javobgarligi,  rejalarning  qayerda  va  qanday  amalga 

oshirilishi, shuningdek, qanday yakun topishiga alohida e’tibor qaratish kerak. 

Sanoat  marketingida  kommunikatsiyalarning  asosiy  vositasi  shaxsiy    sotuvlar 

hisoblanadi,  iste’mol  marketingida  esa  asosiy  e’tibor  reklama  va  sotuvni 

rag‘batlantirishga  qaratiladi.  Buning  sabablari  mijozning  xarid  haqida  qaror  qabul 

qilish  xususiyatlarida  va  «sotuvchi-xaridor»  munosabatlari  o‘ziga  xosliklarida  yotadi. 

Korxona mijozning muammolarini hal qila olishi aynan savdo vakiliga bog‘liq bo‘ladi.  

Sanoat  sotuvlarini  boshqarish  bo‘yicha  dasturlar  ishlab  chiqishga  aloqador 

muammolarning  uchta  aniq  ajratiladigan  guruhi  mavjud.  Birinchidan,  marketing 

kompleksida  shaxsiy  sotuvlarning  roli  belgilab  olinishi  lozim.  Ikkinchidan,  savdo 

xodimlari  ishini  tashkil  qilish  va  boshqarish  bilan  bog‘liq  qator  qarorlar  qabul  qilish, 

jumladan,  sotuv  bo‘limi  hajmi  va  tuzilmasini  belgilash,  rekruting,  tanlov,  o‘qitish, 

motivatsiya,  kompensatsiya,  faoliyatni  nazorat  qilish  va  baholash  zarur.  Uchinchidan, 

sotuvchilarning  sa’y-harakatlarini  muayyan  maqsadlarga  –  sotuv  hududlari,  tovar 

liniyalari va mijozlarga yo‘naltirish zarur.  

Butun  marketing  faoliyatidan  maqsad  –  mijozning  ehtiyojlarini  qondirish  bo‘lib, 

mijozning qoniqqanlik darajasi  uchun bevosita javobgarlik savdo  vakiliga  yuklatiladi. 

---

 

24 

 

Iste’mol  marketingidan  farqli  ravishda,  sanoat  marketingi  korxonaning  mijozlar 

muammolarini  hal  qilish  va  ularning  ehtiyojlarini  qondirish  umumiy  qobiliyatiga 

savdo  vakilining  ta’sir  darajasi  boshqachaligi  bilan  tavsiflanadi.  Sanoat  sotuvlarining 

bu  jihati  xaridor  va  sotuvchining  o‘zaro  bog‘liqligiga  –  sanoat  marketingi 

noyobligining  to‘rt  ko‘rsatkichidan  biriga  aloqador.  Boshqacha  qilib  aytganda,  savdo 

vakili korxona tovar taklifining bir qismi hisoblanadi. Shaxsiy sotuvlar roli aynan shu 

nuqtai nazardan belgilanishi lozim. 

Birinchidan,  savdo  vakilining  eng  muhim  majburiyatlaridan  biri  mijozga  xarid 

muammosini  aniqlashda  yordam  ko‘rsatish  hisoblanadi.  U  mijozning  maqsadlariga 

erishishga  u  yoki  bu  tovarlar/xizmatlar  xarid  qilish  aynan  qanday  ta’sir  etishini 

ko‘rsatishi  lozim.  Ikkinchidan,  savdo  vakili  masalan,  kapital  asbob-uskunalar  xaridi 

bilan  bog‘liq  hollardagi  kabi,  mahsulotni  o‘rnatish  va  unga  texnik  xizmat  ko‘rsatish 

uchun  javobgar  bo‘lishi  mumkin.  Materiallar  va    mahsulotlar  xarid  qilishda  savdo 

vakili  mijozga asosan mijozning ishlab chiqarish jarayonini tashkil qilish hamda xarid 

qilinadigan  materiallar va detallarni  uning  ishlab chiqarish tizimiga  integratsiyalashga 

yordam  ko‘rsatadi,  jumladan,  zahiralar  darajasini  nazorat  qilish  va  rejalashtirish 

masalalarini  hal  qilishga  yordam  beradi.  Bu  jihatlarning  barchasi  –  o‘rnatish, 

maslahatlar,  texnik  xizmat  ko‘rsatish,  ta’mirlash,  shuningdek,  zahiralar  darajasini 

rejalashtirish  va  nazorat  qilish  «mijozlarga  sotuvdan  keyingi  xizmat  ko‘rsatish» 

umumiy  nomi  ostida  birlashtirilishi  mumkin.  Uchinchidan,  marketing  boshqaruviga 

yo‘naltirilgan  korxonada  savdo  vakili  ishlab  chiqarish  korxonasida  mijozning 

manfaatlarini 

ifodalash 

uchun 

javob 

beradi. 

Korxonaning 

mijozlarga 

yo‘naltirilganligini  haqiqatda  ta’minlaydigan  marketing  konsepsiyasining  asosiy 

tamoyili  ana  shunday.  U  sanoat  mahsulotini  mijozning  muayyan  ehtiyojlariga 

moslashtirish  zarurligi  sharoitlarida  raqobatli  ustunlik  manbasi  hisoblanadi.  savdo 

vakilining  ta’siri  tor  texnik  ma’noda  mahsulot  ko‘rsatkichlarini  aniqlash  bilan 

chegaralanmasligi,  biroq  kreditlash  shartlari,  shartnomaning  turli  bandlari,  ta’minotni 

rejalashtirish  va  amalga  oshirish  kabi  tovarlar  va  xizmatlar  to‘liq  taklifi  jihatlariga 

aloqador  bo‘lishi  mumkin.  Bu  funksiya  sanoat  marketologi  distribyutorni  o‘zining 

mijozi sifatida ko‘rib chiqadigan vaziyatlarda ayniqsa muhim bo‘lib chiqishi mumkin. 

---