Toshkent davlat iqtisodiyot univyersityeti a. Sh. Bekmurodov, Z. A. Abdullayev, B. M. Badalov

1.
 
Yevropa. Yevropa Ittifoqi, Yevropa erkin savdo assotsiatsiyasi, Mustaqil 
davlatlar hamdo‗stligi, Qora dengiz bo‗yi iqtisodiy hamkorlik tashkiloti.
2.
 
Osiyo va Tinch okeani mintaqasi.
Osiyo-Tinch okeani iqtisodiy hamkorlik 
tashkiloti,
Janubi-Sharqiy Osiyo malakatlari assotsiatsiyasi, Shanxay hamkorlik 
tashkiloti.
3.
 
Shimoliy va Janubiy Amerika. Shimoliy Amerika erkin savdo kelishuvi, 
Lotin Amerika integratsiya Assotsiatsiyasi, Janubiy Amerika umumiy bozori. 
4.
 
Afrika. G‗arbiy Afrika davlatlari iqtisodiy hamjamiyati va ittifoqi,
 
Markaziy Afrika iqtisodiy va bojxona ittifoqi
.
Zamonaviy jahon iqtisodiyotini rivojlanishi ikkita asosiy tendensiya bilan 
aniqlanadi: iqtisodiy faoliyatda globallashuv jarayonini tezlashuvi va mintaqaviy 
integratsiyalashuvni o‗sishi.
Oxirgi o‗n yillikda mazkur sohadagi jarayonlar bir 
qator yangi mazmundagi elementlarga ega bo‗lib, bulardan muhimi bo‗lgan ―yangi 
mintaqalashuv‖ bir qator xususiyatlarga ega
89
:

mintaqaviy kelishuvlar ko‗lami barcha ko‗p sonli mamlakatlarni qamrab 
olishi; 

jahon 
iqtisodiy 
markazlarining 
integratsiyalashuv 
kelishuvlaridagi 
ahamiyatini oshib borishi; 

zamonaviy mintaqaviy birlashmalar tarkibida rivojlangan, rivojlanayotgan va 
o‗tish iqtisodiyoti mamlakatlarning mavjudligi; 

mintaqaviy kelishuvlar uni ishtirokchilar o‗rtasidagi savdoni rag‗batlantirish 
bilan bir qatorda boshqa mintaqalar bilan aloqalarda ham katta ahamiyatga ega 
bo‗lishi; 

mintaqalashuvning davlatlar o‗rtasidagi munosabatlarda ustunlikka va 
kelishuv ishtirokchisi bo‗lgan har bir mamlakatni butun iqtisodiyotni qamrab 
olishga asoslanishi.
8. Jahon bozorida TMKlar rolining ortishi.
Globallashuv jarayonining 
asosiy subyektlari sifatida uni institutsional sistemasini tashkil etuvchi milliy 
davlatlar, xalqaro va regional tashkilotlar, transmilliy korporatsiya va banklar, 
xalqaro moliya bozorlari ishtirok etadi. Ayniqsa transmilliy korporatsiya va 
89
Globalizatsiya mirovogo xozyaystva: Ucheb. posobie / Pod red.d-ra ekon. nauk, prof. M.N. Osmovoy, kand. ekon. 
nauk, dots.A.V. Boychenko. - M.: INFRA-M, 2006., 143 s. 

---

banklarning xorijdagi faoliyatlarini kengayishi va diversifikatsiyalashuvi orqali 
jahon iqtisodiyotini globallashuv jarayonini boshlanishida muhim o‗rin tutadi. 
Transmilliy korporatsiyalar milliy, regional va xalqaro bozorlarni birlashtiruvchi
global strategiyasini realizatsiyasini amalga oshirish orqali xalqaro xo‗jalik 
aloqalarini rivojlanishida yyetakchi rol o‗ynamoqdalar. Dunyodagi barcha yirik 
transmilliy korporatsiyalar tovarlar, xizmatlar eksport qilish bilan birga, tovarlar 
eksportidan ko‗ra manfatliroq bo‗lgan xolatlarda,odatda tovarlarni xorijda ishlab 
chiqarish bilan shug‗ullanmoqdalar. Shuningdek, transmilliy korporatsiyalar 
boshqacha ko‗rinishida bo‗lgan transmilliy banklar mamlakatlar o‗rtasida qimmatli 
qog‗ozlar va kreditlarni katta oqimini shakllantirish orqali iqtisodiyotning 
globallashuvida jarayonida mustaqil rol o‗ynamoqdalar
90
.