Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti samarqand filiali «Buxgalteriya hisobi, moliya, soliq va statistika” kafedrasi mudiri: dots. M. Xolmurzaev

Tuzuvchi: «_______________ » ass: Vafoxojayeva D.
TOSHKENT DAVLAT IQTISODIYOT UNIVERSITETI SAMARQAND FILIALI
«Buxgalteriya hisobi, moliya, soliq va statistika”
kafedrasi mudiri: «______________ » Dots. M.Xolmurzaev
"Statistika"fanidan 2-kurs, 3-semstr yakuniy nazorat
12-Bilet
1. Stаtistik jаdvаllаr to`g`risidа tushunchа, ulаrning аhаmiyati, stаtistik jаdvаllаrni tuzishdаgi аsоsiy qоidаlаr vа ulаrning turlаri
Ega xarakteriga qarab statistic jadvallar:

• 
  Oddiy
  
• 
  Guruhiy
  
• 
  Aralash jadvallarga bo’linadi
  

Oddiy jadvalar deyilganda, egasi faqat hodisalar, yillar (oylar) ob`yektlar ro’yxatidan tashkil topgan jadvallar tushiniladi. Bu yerda ega hech qanday ishlov bermasdan, to’g’ridan-to’g’ri boshlang’ich kuzatish materiallaridan olinadi.
Jadval egasi biron-bir belgi bo’yicha guruhlarga ajratilgan bo’lsa, bunday jadvallar guruhlash jadvallari deyiladi. Agar muhim belgi bo’yicha guruhlangan jadval egasi yana guruhchalarga ajratilsa yoki jadval kesimi ham guruhlngan ko’rinishda bo’lsa, u holda bunday jadvallar aralash jadvallar deb yuritilad
Jadval tuzishda quyidagilarga rioya qilish kerak:

1. 
   Jadval uncha katta bo’lmasligi kerak. Agar o’rganilayotgan to’plam juda murakkab bo’lsa, u holda uni bitta emas, balki bir-biri bilan bog’langan ikki-uchta jadval yordamida ifodalash kerak.
   
2. 
   Jadvalning umumiy nomi, ega va kesimi aniq, qisqa va tushunarli tilde ifodalanishi lozim.
   
3. 
   Ko’rsatkichlarning o’lchov birliklari qaysi joyga va vaqtga(davrga) taalluqli ekanligi aniq ko’rsatilishi lozim.
   
4. 
   Ko’rsatkichlar bir-birini tekshira oladigan “soddadan murakkabga” tartibida joylashtirilishi kerak, bu esa ularni tekshirish imkonini beradi.
   
5. 
   Agar jadval egasi va kesimini guruhchalarga bo’lish lozim bo’lsa, u holda egadagi guruhchalarni “a”, “b”, “v” va hokozolar bilan kesimdagi guruhchalarni esa raqamlar bilan belgilash maqsadga muvofiq.
   
6. 
   Shartli belgilarni to’g’ri qo’llash lozim. Agar ma`lumotlar yo’q bo’lsa, uchta nuqta (…) qo’yiladi yoki “ma`lumot yo’q” deb yoziladi. Hodisa umuman sodir bo’lmagan bo’lsa, tire (-) qo’yiladi, hisoblanishi lozim bo’lmagan katakka (x) qo’yiladi. O’rganilayotgan yil ma`lumoti bo’lmsa, uning tepasiga yulduzcha (*) qo’yib , qaysi yilga taalluqli bo’lsa, o’sha yilni ko’rsatish kerak.
   
7. 
   Ma`lumotlarning hammsi bir xil aniqlikka xisoblangan bo’lishi kerak (0.1; 0.01; 0.001 va hokozo)
   
8. 
   Jadval hamma tomondan yakunlangan ko’rinishda bo’lishi ya`ni barcha guruh, guruhchalar va umumiy jadval bo’yicha yakunlar chiqarilgan bo’lishi kerak.
   

2. 
   Dinаmikа qаtоrlаri tаhlil ko`rsаtkichlаrini hisоblаsh usullаri.
   

Ijtimoiy hodisa va jarayonlar doimo harakatda, o’zgarishda hamda rivojlanishda bo’lib, taraqqiyot esa oddiydan murakkabga, quyidan yuqoriga, eskidan yangiga qarab boradi. Statistika ijtimoiy hodisalarni faqat mavjud (qotgan) holda olib qaramay, balki ularning vaqt ichida o’zgarishini ham o’rganadi. Ijtimoiy hodisalarning vaqt ichida o’zgarishi sttistikada dinamika deb, shu jarayonni ta`riflovchi korsatkichlar qatori esa dinamika qatorlari deb yuritiladi.
Har qanday dinamika qatori quyiodagi ikki unsurdan:

• 
  Xronologik momentlar (sanalar), davrlar (yil, oy, va hokozo) ro’yxatian va
  
• 
  O’rganilayotgan hodisaning soni, hajmi, miqdorini tavsiflovchi darajalardan tashkil topadi.
  

Bulardan tashqari dinamika qatorlarida analitik maqsadlar uchun hisoblangan o’rtacha va nisbiy miqdorlar ham keltirilishi mumkin. Shuningdek, bu qatorlarda boshlang’ich (bazis davr- D₀), oxirgi (joriy davr- D_i) darajalar va rejalashtiriladigan davr (D_p) mavjuddir.

2.