Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti samarqand filiali «Buxgalteriya hisobi, moliya, soliq va statistika” kafedrasi mudiri: dots. M. Xolmurzaev

Tuzuvchi: «_______________ » ass: Vafoxojayeva D.
TOSHKENT DAVLAT IQTISODIYOT UNIVERSITETI SAMARQAND FILIALI
«Buxgalteriya hisobi, moliya, soliq va statistika”
kafedrasi mudiri: «______________ » Dots. M.Xolmurzaev
"Statistika"fanidan 2-kurs, 3-semstr yakuniy nazorat
10-Bilet
1. Statistik variatsiya deganda nima tushuniladi ?
O’rtacha miqdorlar bir-biridan tafovutda bo’lgan alohida miqdorlarni umumlashtirib tavsiflasada lekin o’ziga nisbatan alohida miqdorlarning qay darajada tafovutda ekanligini, tafovutning qanchalik katta kichikligini ifodalay olmaydi. Vaholangki, o’rtachaning real qiymatiga ega bo’lishi bevosita alohida miqdorlar o’rtasidagi tafovutga bog’liq.
Agar alohida miqdorlar o’rtasidagi tafovut (o’zgaruvchanlik) qancha kichik bo’lsa ular asosida hisoblangan o’rtacha shuncha ishonchsizroq, haqiqadan uzoqroq bo’lad. Masalan, o’rtacha miqdor – 30soni 1ga 59ni qo’shib, uni 2ga bo’lish natijasida olinishi mumkin. Ravshanki, bu tipik va real o’rtacha bo’la olmaydi, chunki 1 bilan 29ni o’rtasidagi tafovut juda ham katta. Shu o’rtacha ya`ni 30soni 29ga 31ni qo’shib, uni 2ga bo’lish natijasida ham olinishi mumkin. Albatta, bu o’rtacha oldingiga nisbatan haqiqatga yaqinroq, chunki u alohida miqdorga yaqin.
Demak, ijtimoiy xodisalarni taxlil qilishda faqatgina umumlashtiruvchi ko’rsatgich o’rtacha miqdorni xisoblash bilan cheklanmasdan, balki shu o’rtachadan alohida miqdorlarning qanchalik tafovutda ekanini ham tahlil qilish lozim.
Statistika variasiya deyilganda to’plam birliklari o’rtasidagi tafout (farqlanish), o’zgaruvchanlik tushiniladi.
2.Variatsiya qanday ko’rsatkichlar bilan tavsiflanadi ?
Statistikada variatsiyalar quyidagi ko’rsatkichlar yordamida taviflanadi:
3. Masala. Mintaqada xalqistemolmollariishlabchiqarish:
(mlrdso’m)

	2018	2019
Ishlabchiqarilganistemolmollari		Reja	haqiatda
	9.8	11.2	10.5

Berilganlargaasoslanib ,rejatopshirig’i, rejaningbajarilishhamdadinamikanisbiymiqdorlarinixisoblang. Ularningo’rtasidagibog’lanishnianiqraqamlardako’rsating.

Demk rejalashtirilayotgan davrda iste`mol mollaerini bazis davr 2018 yilga nisbatan 15.2 foizga ortiqcha ishlab chiqarishga mo’ljallangan. Xo’sh, bu reja haqiqatda qanchaga bajarilgan. Buning uchun reja bajarilishi nisbiy miqdorini hisoblaymiz:
Demak, 2019 yilda rejalashtirilgan iste`mol mollari 6.3foizga bajarilmagan. 2019yilda haqiqatda ishlab chiqarilgan iste`mol mollarinning 2018yilga nisbatan qanchaga ko’p yoki oz ekanligini bilih uchun dinamika nisbiy miqorini hisoblaymiz:
4. Masala. Bittasmenadaharbirishchitomonidanishlabchiqarilgan “A” mahsulotmiqdorlariquydagilarbilantavsiflanadi:

IshchilarningRaqamlari	1	2	3	4	5	6	7	8	9	10
Bittasmenadaishlabchiqarilganmahsulot(dona)	16	17	18	17	16	17	18	20	10	18

Progressivva regressive o’rtachalarqandayhisoblanadi ?

O’rtalashtirilayotgan belgi miqdorlari (xillari) bir yoki teng marta takrorlangan paytda oddiy arifmetik o’rtacha qo’llniladi. Uni aniqlash uchun dastlab o’rtalashtirilayotgan alohida miqdorlar yig’indisi aniqlanadi, so’ngra olingan natija ularning soniga bo’linadi. Buni quyidagicha yozish mumkin:

Izoh: Kafedraning 2020 yil ____ ______________ yig‘ilishida muhokama qilingan va tasdiqlashga tavsiya etilgan (____– sonli bayonnoma)