Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti q. A. Dadaboyev

24-chizma. Korxonalarda vositachi tashkilotlar qatnashishi bilan bog‘liq bo‘lgan moddiy-
texnika ta’minoti 
Iste’molchi kompaniya 
Buyurtmalarni markazlashtirish 
Yetkazib beruvchi 
D
D
Ta’minlovchi tashkilot 
Jamg'arish punkti 
DМ
DМ
DМ

---

105 
Chizmadan ko‘rinib turibdiki, yetkazib beruvchilar yordamida ishlab 
chiqarilgan buyurtma ombor xo‘jaligidagi qayd qilish bo‘limiga jo‘natiladi. Qayd 
qilish bo‘limi 1 yoki 2 marta shartnomalar tizimi bilan birlashgan yetkazib 
beruvchilarga buyurtma yuboradi. Yetkazib beruvchi ertasiga so‘ralgan 
materiallarni jo‘natadi va ular omborning jamg‘arish bo‘limiga yig‘iladi. Bunda 14 
ta forma blank o‘rniga bittasidan foydalaniladi. Bu blank formula bir vaqtning 
o‘zida ham buyurtma, ham hujjat bo‘ladi.
Rivojlangan bozor sharoitida ta’minotning logistika bo‘limining asosiy 
muammosi talab ehtiyojlarining tez o‘zgarishidir. Bu ko‘pincha yetkazib 
beruvchida ishlab chiqaruvchiga kerak bo‘lmaydigan tovarlarning yig‘ilib 
qolishida o‘z aksini topadi. 
Oxirgi o‘n yillikda ta’minotning bir qator usullari ishlab chiqilgan bo‘lib, u 
ishlab chiqarishning aniq bir talabini qondirishga mo‘ljallangan. Ular quyidagilar: 
-
kanban usuli (Yaponiyada ishlab chiqilgan usul bo‘lib, umumiy ishlab 
chiqarishni materiallar bilan ta’minlashga mo‘ljallangan oxirgi talabni hisobga 
oladi); 
-
talab va materiallarni rejalashtirish tizimi. (25 - chizma). Bu 3 bosqichda 
amalga oshiriladi: birinchisi dasturli rejalashtirish, ikkinchisi materiallarni 
taqsimlash va uchinchisi savdoni nazorat qilish; 
-
«Aynan vaqtida» usuli, bu usul zahiralar to‘planib qolishining oldini oladi. ( 
26 -chizma); 
-
talab bo‘yicha ta’minot tizimi, bunda uzoq muddatli ma’lum shaklli shartnoma 
yetkazib beruvchilar bilan tuziladi. Materiallar bosqichma - bosqich 
iste’molchiga yetkazib turiladi;
-
«bashorat ko‘rsatkichlari» usuli (katta miqdordagi materiallarga talab ma’lum 
darajada hujjatlashtiriladi va talab asosida materiallar yetkazib beriladi); 
-
iste’molchi va yetkazib beruvchi o‘rtasidagi kerakli ma’lumotlarni internet 
orqali almashish usuli. Buyurtma kelib tushgandan so‘ng, qolgan hamma 
ma’lumotlar kompyuter orqali olinadi. 
Zamonaviy savdo uchun oldindan talab qilinadigan materiallarni bashorat qilish 
xosdir. Bashoratning chuqur o‘rganilishi zahiralar miqdori, yetkazib berishga va 
ta’minotga tayyorligini belgilaydi. Bashorat asosida ta’minot rejasi tuziladi. 
Ta’minot shunday balanslashtirilishi kerakki, uning asosida ishlab chiqarishning 
bosqichli dasturi tuziladi. Mana shu dastur materiallarni ishlab chiqarishga ta’sir 
qiluvchi omil bo‘ladi. 25-chizmada ishlab chiqarishning dasturli rejasini ishlash 
chizmasi berilgan. 
Ishlab chiqarish rejasi 

---

106