Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti q. A. Dadaboyev

Shaxsiy moliyaviy resurslar.
Qaror qabul qiluvchi shaxsning ixtiyorida 
erkin, shu jumladan naqd mablag‘lar ko‘rinishida bo‘ladi, hamda ishlab chiqarish-
sotish faoliyatidan foyda hisobidan, amortizasiya faoliyatidan, ishlab chiqarilgan 
tovardan tashqari har xil sotishlar (masalan, ko‘chmas mulkni)dan kelib tushadi. 
Qarzga olingan moliyaviy mablag‘lar
veksel yoki majburiyatlarnring 
boshqa turlari ostida olingan har xil turdagi kreditlardan iborat bo‘ladi. 

---

199 
Kiritilayotgan mablag‘lar shaxsiy tizimga va tashqi obyektga yo‘naltirilishlari 
mumkin. 
Birinchi holda mablag‘lar ishlab chiqarish-sotish faoliyatiga, ularni 
tayyorlashga, tashkiliy shakllarni yaratishga, zahiralar va badalli to‘lovlarga 
kiritilishlari mumkin. 
Ikkinchi holda kreditlar beriladi, aksiyalar, qimmatbaho qog‘ozlar xarid 
qilinadi va investitsiyalash amalga oshiriladi. 
Logistika tamoyillariga muvofiq boshqariladigan moddiy oqimlarni ko‘rib 
chiqamiz. Kirishda bu oqimlar o‘zining tabiati bo‘yicha moddiy bo‘lgan holda 
xom ashy, materiallar va butlovchilar oqimlariga bo‘linadi, ularning moddiy deb 
atash qabul qilingan va axborot oqimlari, ular har xil turdagi hujjatlar, komputer 
massivlari, telefon va boshqa so‘zlovchilar ko‘rinishida aks ettiriladi. 
Logisti boshqaruv ta’minotining an’anaviy usullaridan “aniq vaqtda” Just in 
time (JIT) nomini olgan tamoyil bo‘yicha ta’minlashga o‘tishga imkon beradi. 
An’anaviy ta’minlashda ishlab chiqrish-sotish tizimining kirishida yetkazib 
beruvchilardan oqim ko‘proq yoki kamroq uzoq muddatli shartnomalar va 
yetkazib berishga oldindan buyurtmalarga muvofiq shakllantiriladi, ishlab 
chiqarish tomonidan uni iste’mol qilish esa ko‘proq yoki kamroq qisqa muddatli, 
ammo so‘zsiz qanoatlantirishni talab qiluvchi ishlab chiqarish talablari bilan 
belgilanadi. 
Bir tomondan xom ashyo materiallar va butlovchilarning har xil vaqtdaligi va 
har xil intensivligi va boshqa tomondan ularning iste’mol qilishda navlari va hajmi 
bo‘yicha ancha katta bo‘lgan zahiralarni tashkil qilinishi talab qilinadi. Bunday 
zahiralar, ishlab chiqarishning bir maromdaligini ta’minlagan holda uning iqtisodiy 
samaradorligini ancha pasaytiradi. Ayniqsa bu bozor iqtisodiyotida nomoyon 
bo‘ladi, ammo rejaga asoslangan iqtisodiyot sharoitlarida va yakka xukumronlik 
sharoitlarida ham katta ahamiyatga ega. 
Logistik boshqaruv tamoyillarini ko‘magi xom ashyo materiallar va 
butlovchilarni yetkazib beruvchilartomonidan yetkazib berilishi va ularni iste’mol 
qilinishini ko‘proq darajada moslashishiga imkon beradi. Yetkazib beruvchilar 
bilan umumiy masalalarni hal qiluvchi kishilar kabi munosabatlarni o‘rnatilishi 
hamda axborot almashinuvini uning operativligi va qamrab olish kengligini keskin 
oshiruvchi komputerlashtirish JIT tamoyiliga o‘tish imkoniyatiga olib keladi. JIT 
tamoyili mohiyati bo‘yicha shundan iboratki, huquqiy vujudga kelgan ehtiyojlarga 
ko‘ra kerakli xom ashyo materiallar va butlovchilarni kerakli vaqtda kerakli sifatda 
va kerakli miqdorda kerakli muddatga yetkazib berishdan iboratdir. Bu ishlab 
chiqarish maromi ko‘rsatkichlarini pasaytirmasdan kirish va oraliq zahiralarini 
kamaytirish uning iqtisodiy samaradorligini oshirish va bozor ehtiyojiga omillik 
bilan javob qaytarishga imkon beradi. Keyingisi mijozlar doirasi kengaytirish va 
o‘zining bozordagi o‘rnini mustahkamlashga imkon beradi. Bu ba’zida ishlab 
chiqarish xarajatlarini pasaytirishga qaraganda muhimroqdir, chunki shaxsiy narx-
navo va texnik siyosatni o‘tkazishga imkon beradi. 

---

200 
Ta’minotni an’anaviy tashkil qilish va JIT tamoyili bo‘yicha ta’minotning 
sxemalari va chizmalarda berilgan.