Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti abdurahmonov q. X., Xolmominov sh. R

i* 
m n \ 
n2 
ni
x
=
&(— '
+ — + ...+ — )
Kt 
K
2
 
K,
Bu erda I kam - mehnatga haq toiashning ishbay-kamayib boruvchi 
tizimi bo'yicha ishbay ish haqi (so'm, tiyin); R — belgilangan boshlangich 
baza doirasida mahsulotning xar bir birligi uchun narx (so'm, tiyin); K — 
kamayib borish shkalasining xar bir pogonasi bo'yicha narxning kamayish 
koeffitsiyenti (marta); 1,2,...L — shkaladagi kamayib borish koeffitsietlari 
soni; n - xodimlar tomonidan ishlab chikarilgan mahsulot mikdori.
Qisqacha xulosalar
Mehnatga haq toiash shakllari va tizimlari deganda, xodimning mehnat 
xarajatlari va natijalarini unga tegadigan ish haqi miqdori bilan qiyoslashning 
tashkiliy-iqtisodiy mexanizmlari tushuniladi. Mehnatga haq to'lash shakllari 
muayyan vaqt mobaynida xodimning olgan ish haqi uning mehnatidan 
olingan natijalarga bogiiqligini aniqlash usullari sifatida, mehnatga haq toiash 
tizimi esa ana shu bogliqlikni amalga oshirish texnologiyasi sifatida belgilanadi.
Ish haqining shakli - haq to ia s h tizimlarining muayyan toifasidan 
iborat bo'lib, ish haq toiash maksadida unga narx belgilashda mehnat natijalarini 
xisobga olish asosiy ko'rsatkichi bo'yicha guruhlarga ajratilgan boiadi.
Rag'batlantiruvchi tizimi ta’rifi umumiy hususiyatga egadir. Oddiy hayotda 
ragbatlantiruvchi tizim deganda odatda ish haqining asosiy qismini oshirishni 
ta ’minlovchi mexanizm tushuniladi, ish haqining bu qismi belgilangan 
mehnat normasini bajarganlik yoki xodimning mehnat xissasini tavsiflovchi 
asosiy ko'rsatkich bo'yicha faoliyat natijalari uchun toianadigan xaqdir.
208

---

Nazorat va muhokama uchun savollar
1
.M ehnatga haq to 'lash muammolariga doir asosiy tushunchalarga 
to ‘xtaling.
2. Ishchi kuchining bahosi nimalar bilan belgilanadi?
3. Ish haqining asosiy unsurlari haqida gapiring.
4. Ish haqini isloh qilishning asosiy yo‘nalishlari nimalardan iborat?
5. Mehnatga haq to ia sh tizimlari tushunchasi va ulaming tasniflga baho 
bering.
6
. Ish haqining ishbay tizimi haqida nima bilasiz?.
7. Ish haqining vaqtbay tizimi va uni qoilash xususiyatlari haqida gapiring.
8
. Asosiy ish natijalari uchun rag‘batlantirish tizimini bayon eting.
9. Rag'batlantirish tizimining samaradorligini qanday aniqlash mumkin?
10. Ish haqiga qanday qo‘shimchalar va ustamalar toianadi?
11. Bir marta beriladigan mukofotlar qanday vaqtlarda qoilaniladi?