Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti abdurahmonov q. X., Xolmominov sh. R

Mehnatni boshqarish funksiyalari 
— qo'yilgan maqsadlar va vazifalarga 
erishish uchun boshqarish obyektlariga nisbatan amalga oshiriladigan harakatlar 
boiib, ular orqali mehnatni boshqarish mexanizmi ishga sotinadi.
M ehnatni boshqarish jarayoni boshqaruv vazifalarini hal qiladigan 
real tizimi mavjud bo‘lgan taqdirdagina amalga oshirilishi mumkin.
Bu tizimni ikki tom ondan olib qarash mumkin. Bir tom ondan olib 
qaraganda, u mehnat sohasidagi boshqarish munosabatlarining yig‘indisidir. 
M azkur holda m ehnatni boshqarish tizim ining xodimlarni boshqarish, 
m ehnat faoliyatini tashkiliy jihatdan t a ’m inlashni boshqarish, m ehnat 
unumdorligi va sifatini boshqarish, m ehnatga qiziqtirishni va m ehnatni 
rag'batlantirishni boshqarish ijtimoiy m ehnat munosabatiarini boshqarish 
funksiyalari mavjud boiadi.
Boshqa tom ondan qaraganda, m ehnatni boshqarish tizimini tashkil 
etadigan maxsus xizmatlar mehnat va ish haqi boiim i, mehnatni tashkil 
qilish bo‘limi, kadrlar b o iim i, xodimlarni boshqarish xizmati m ehnatni 
boshqarish institutsional shaklining bo‘g‘inlaridir.
16.2. Mehnatni boshqarish turiari va usullari
M e h n a tn i bo sh q arish tu ria ri ja m iy a td a g i b o sh q aru v x a ra k teri 
mezonidan, ya’ni pirovard natijada ijtimoiy tuzum xarakteridan aniqlash 
mumkin. M ehnatni boshqarish barqaror rivojlanayotgan jamiyatda ishlab 
chiqarishni boshqarish va butun jam iyatni boshqarish bilan bir xildagi 
xarakterga ega boiadi. hokimiyatning ijtimoiy barqarorligi, mustahkamligining 
kafolati mana shu muvofiqlikdadir.
Boshqaruv xarakterini belgilaydigan jam iyatdagi hokim iyat yoki 
demokratik yoki diktatura boiishi mumkin. Boshqaruvning demokratik turi 
ko‘pchilikning to ia qimmatli fuqarolik subyektligini, mustabid turi esa ozchilik 
tomonidan subyektlik huquqlarining o'zlashtirilishini anglatadi.
Mehnatni boshqarishning mustabid turi — t o ia diktatura. Uning aksi 
— m ehnatni demokratik boshqarish, uning zaruriy va farqlovchi belgisi 
haqiqiy ko‘p subyektlilikni to ia m e’yorda rivojlantirish va erkin (demokratik 
qabul qilingan qonun makonida) amalga oshirish hisoblanadi.
Mehnatni boshqarishning eng so'nggi aniq turlaridan tashqari oraliq 
turiari ham mavjud. Mehnatni boshqarishning oraliq turini avtoritar, o ‘zini 
o‘zi boshqaradigan deb qaraladi.
225

---

Ijtimoiy mehnat jarayonlari va uning ishtirokchilariga boshqaruv ta’sirini 
o ‘tkazishning printsipial usullari