Toshkent davlat iq tiso diyo t universiteti q. X. Abdurahmonov

a) klassifikatsion 
— bu, obyektning eng jiddiy xossalari to‘g‘risidagi 
taxminlar;
b) strukturaviy 
— o‘rganilayotgan obyektning alohida elementlari orasidagi 
aloqalaming xarakteri to‘g‘risida taxminlar;
c)
funksional — o‘zaro munosabatlar zichligi darajasi to‘g‘risidagi taxminlar.
Izohli farazlar 
— o‘rganilayotgan ijtimoiy jarayonlar va hodisalardagi sabab-
oqibat munosabatlari to‘g‘risidagi taxminlar.
6. Tadqiqotning prinsipial va strategik rejasini ishlab chiqish. 
Sotsiologik 
tadqiqotlar strategiyasining uchta varianti mavjud:
a)
tadqiqot obyekti to^g'risida tasawurlar yetarli bo‘lmasa yoki farazlar 
yo‘q bo‘lsa, tekshirish rejasi qo‘llaniladi. Ushbu rejaning maqsadi muammoni 
aniqlash va farazlar ishlab chiqishdan iborat;
b)
yozma variant yozma farazlarni ilgari surish uchun obyekt to‘g‘risidagi 
bilimlar yetarli bo'lmagan taqdirda qo'llaniladi. Rejadan maqsad - ijtimoiy 
strukturalar va hodisalarni batafsil va to‘Ia bayon qilish;
c)
tajriba rejasidan faqat o‘rganilayotgan jabhadagi bilimlar yuqori bo'lib, 
asosli gipotezalami olg‘a surishga imkoniyat mavjud sharoitlarda foydalaniladi. 
Rejaning maqsadi — vizual va sabab-oqibat aloqadorligini tadqiq etish.
7. Birlamchi ma’lumotlarni to‘plash va tahlil etish bo‘yicha ish tartibini 
tanlash.
Ma’lumotlar tahlili sxemalari, ommaviy so‘rovlar anketalari, intervyu 
rejalari, identifikatsion hisob varaqalari, ish vaqtini hisobga olish varaqasi, 
kontekstual tahlilga mansub hujjatlar va matnlarni o‘rganish bo‘yicha 
yo‘riqnomalar, kuzatish sxemalari — bularning barchasi ma’lumot to‘plash 
vositasidir.
Muammolami aniqlab, boshlang‘ich tushunchalami kiritish va tadqiqot 
fjarazlari ishlab chiqilganidan so‘ng tanlov turi va hajmi aniqlanadi.
Tanlovli tadqiqotning asosiy afzalligi shundaki, bunda obyektni keng va 
murakkab dastur bo'yicha chuqur o‘rganish va tadqiqotni qisqa muddatda
131

---

o‘tkazishga imkon tug‘iladi.
Tanlovli tadqiqot alohida kuzatish turi bo‘lib, umumiy majmuaga kiruvchi 
birlikni maxsus kuzatishdan iborat.
Umumiy majmua umumiy xususiyatlarga ega boigan kuzatuv birliklarining 
yig‘indisidan, masalan, ishchilar majmuasidan tuziladi.
Tanlov majmuasi deganda umumiy majmuaning oldindan tayyorlangan 
dastur yoki uslubiyatga ko‘ra, bevosita tadqiq etish uchun tanlab olingan qismi 
tushuniladi.
Kuzatuv birligi - sotsiologik tadqiqotlarda bevosita ma’lumot manbasi, 
tadqiqotning maqsad va vazifalariga qarab inson, shaxslar guruhi, korxona 
yoki tashkilot kuzatuv birligi bo'lishi mumkin.