Toshkent davlat iq tiso diyo t universiteti q. X. Abdurahmonov

Internet saytlari
www.eurobook.ru/cgi-bin/showprod2 - Экономика и социология труда.
www.sinews.uz/aiticles-Социальная защита населения
129

---

XIV BOB
SOTSIOLOGIK TADQIQOTLARNI
0 ‘TKAZISH
!
14.1. Sotsiologik tadqiqotlarni o‘tkazish uslubiyati
Ijtimoiy hodisalar, predmetlar, muammolarni o‘rganish, ular bo‘yicha 
ma’lumot to‘plashga qaratilgan faoliyat tizimi ijtimoiy tadqiqot deb ataladi.
Zamonaviy sotsiologiyada ma’lumot to‘plash va tahlil etishning o‘nlab usullari 
va yollari mavjud. Sotsiologik tadqiqotlar metodologiyasi empirik ma’lumotlami 
to‘plash, qayta ishlash va tahlil etish bo‘yicha turli maxsus usullar, vositalar va 
yo‘llami o‘zida mujassamlashtiradi. Umumiy ko‘rinishda sotsiologik tadqiqotlarni 
keyinchalik ijtimoiy boshqaruv amaliyotida qollash uchun o‘rganilayotgan 
hodisa yoki jarayon haqida ishonchli ma’lumotlar olishga qaratilgan yagona 
maqsad yolida o‘zaro boglangan metodologik, uslubiy va tashkiliy choralarining 
mantiqan uzviy bogiiq tizimi deb qarash mumkin.
Sotsiologik tadqiqotlar bir qator uyg‘un, bir-birini almashtiruvchi, shu 
bilan birga mazmunan bog‘liq bosqichlami o‘zi ichiga oladi.
Sotsiologik tadqiqotlarni tashkil etishning eng muhim bosqichlaridan biri 
tadqiqotning maqsad va vazifalari, farazlarini tayyorlash, tushunchalarini 
oydinlashtirish va ulami amalga oshirish jarayonini o‘zida aks ettiruvchi sotsiologik 
tadqiqotlar dasturlarini ishlab chiqishdir.
Sotsiologik tadqiqotlar dasturi quyidagi bolimlarni o‘z ichiga oladi:
1. Tadqiqot muammosini shakllantirish, tadqiqot obyekti va predmetini 
aniqlash.
Tadqiqot muammosi 
— ijtimoiy ziddiyatlarni hal etish va ularni tartibga 
solish uchun turmushning biron bir jabhasini o‘rganishga boigan ehtiyojdir.
Ijtimoiy tadqiqot obyekti — anglash jarayoni qaratilgan hodisa, jarayondir. 
Ijtimoiy ziddiyat mavjud boigan har qanday ijtimoiy hodisa, jamoat 
munosabatlari ijtimoiy tadqiqot obyekti bolishi mumkin.
Tadqiqot predmeti — obyektning bevosita o‘rganishga loyiq eng muhim 
xususiyatlari, jihatlari va xossalaridir.
2. Tadqiqotning maqsad va vazifalarini aniqlash.
Tadqiqotning maqsadi muammoni nazariy va amaliy yo‘nalishlarda tahlil 
etishni ko‘zda tutsa, vazifalar muammoni tahlil qilish bo‘yicha asosiy va 
qo‘shimcha talablami shakllantiradi.
3. Asosiy tushunchalami sharhlash.
130

---

U tushunchalaming nazariy va empirik ma’nolarini izlash, ularni aniqlash, 
shuningdek, tadqiqotning asosiy tushunchalarini oydinlashtirishni ko‘zda tutadi.
4. Tadqiqot obyektini oldindan batafsil tahlil etish.
Tadqiqot predmeti toVrisida yangi bilimlarni izlash yoMini asoslash uchun 
mavjud sotsiologik bilimlarni tizimga keltirish Iozim.
5. Ish farazlarini (gipoteza) ilgari surish.
Faraz sotsiologik tadqiqotlarda bosh metodologik vosita hisoblanadi va 
o‘rganilayotgan muammo hamda jarayonlar o‘rtasida aloqalaming xarakteri 
xususida asosli taxminlarni o‘zida aks ettiradi.
Yozma va izohli farazlar mavjud.
Yozma farazlar quyidagi turlarga bo‘linadi: