Toshkent davlat iq tiso diyo t universiteti q. X. Abdurahmonov

mehnat va ish bilan
bandlik o‘rtasidagi aniq farqni ajrata bilish kerak. 
Mehnat — insonning 
o ‘ziga xos xususiyatlariga ega bo‘lgan faoliyati bo'lib, harakatlarni 
anglatganligi, kuch-quwat sarflanishi, natijadorlik, ijtimoiy foydalilik va 
hokazolar shular jumlasiga kiradi. Mehnat vaqt xususiyatiga ega, u bo‘linadi 
va dam olish bilan almashinib turadi. Mehnat — ishchi kuchini ishlab 
chiqishda ishlatish jarayonidir. Ish bilan bandlik insonning mehnat qilish 
munosabati bilan va mehnat sohasidagi ehtiyojlami qondirish bilan bog‘liq 
holda kechadigan ijtimoiy rivojlanishning muhim tomonlaridan biridir. 
Mehnatdan farqli oiaroq, ish bilan bandlikni odamlaming aniq ish joyidagi 
amaliy faoliyatiga tenglashtirib bo‘Imaydi. Ish bilan bandlik mehnatga layoqatli 
odamlaming ish bilan qanday ta’minlanganligini ko'rsatadi. Boshqacha 
qilib aytganda, odamni ish bilan band hisoblash uchun u biron-bir 
jamoaning a’zosi bo'lishi yoki o ‘z ishini yaratishi kerak.
Aholini hisobga olishning amaliy ehtiyoji ish bilan ta’minlashning 
turlarini 
ajratib ko'rsatish zarurligini nazarda tutadi. Masalan, to‘liq, oqilona va
erkin tanlangan ish bilan ta’minlash turlari ajratib ko‘rsatiladi.
To‘liq ish bilan ta ’minlash —
bu, kasbga oid mehnat bilan ta ’minlanish 
bo'lib, u shaxsga daromad keltiradi va o‘zi hamda oilasining munosib turmush 
kechirishiga sharoit yaratadi.
40

---

Aholining ish bilan oqilona ta ’minlanishi
ishchi kuchiga talab va taklif 
o ‘rtasidagi bozor muvozanatiga erishishni bildiradi. Bunday holda 
ishsizlikning yo‘l qo‘yilishi mumkin bo‘ lgan (tabiiy) darajasi vujudga keladi.
Erkin tanlangan ish bilan ta ’minlash
shuni nazarda tutadiki, bunda 
o'zining mehnat qilishga bo'Igan qobiliyatiga (ish kuchiga) egalik qilish 
huquqi faqat uning egasiga, ya’ni xodimning o‘ziga tegishli. Mazkur tamoyil 
har bir xodimning ish tanlashida to‘g‘ri yo‘l tutishini, har qanday ma’muriy 
tarzda ishga jalb qilishni taqiqlashni kafolatlaydi.
Ish bilan ta’minlash munosabatlari iqtisodiy, demografik va ijtimoiy 
jarayonlar bilan chambarchas bog‘liq. Uning 
iqtisodiy mazmunini
xodim 
uchun o‘z mehnati bilan o'ziga munosib tarzda yashashni ta’minlash, ijtimoiy 
ishlab chiqarish samaradorligining o'sishiga yordam berish imkoniyatida 
o‘z ifodasini topadi. 
Ijtimoiy mazjnun
shaxsning tarkib topishi va rivojlanishida 
ifodalanadi. 
Demografik mazmun
ish bilan ta’minlash aholining yosh va 
jinsiy xususiyatlari, tarkibi va boshqalar bilan bog‘liqligini aks ettiradi.
Aholini ish bilan ta’minlashning barcha demografik, ijtimoiy, iqtisodiy va 
boshqa mazmunlari quyidagi mezonlarda o‘z aksini topadi: ishchi kuchiga talab 
va taklif o ‘rtasida bozor muvozanatiga erishish; qisliloq xo'jaligida bo‘lmagan 
ish joylarini ko'paytirish; iqtisodiy faol aholining mehnatdagi ishtirokini 
oshirish; mehnat unumdorligining o‘sishini ta’minlash; qishloq aholisining 
mehnat daromadlarini ko‘paytirish; ishsizlikni kamaytirish va boshqalar.