Toshkent davlat agrar universiteti termiz filiali zooinjeneriya, veterinariya

Ozuqalar tarkibida protein va kritik aminokislotalar tug‘risidagi
m a ‘ l u m o t

Ozuqalar	Quruq modda	Quruq moddada protein, %			1 kg ozuqadagi aminokislota, g
		Tabiy	Hazm-lan.	Lizin		Metio-nim	sistin	Tript.
YOgli sut	12,1	27,39	25,73	20-23		6,64	2,6-6,5	4,15-6,14
Go‘sht suyak uni	91,7	50,90	37,17	28,88		6,32	8,43	4,58
Kuk beda uti	20,2	23,17	17,14	3,3		6,7	1,5	0,5
tabiy boshokli kuk o‘t	28,8	11	7,7	-		-	-	-
Tabiy yaylov xar hil o‘t pichani	86	10,6	6,36	6		1,6	1,3	7,1
Beda pichani	83	15,72	11,90	9,8		1,8	3,2	1,4
Arpa somoni	72,3	3,92	0,90	-		-	-	-
Bugdoy somoni kuzgisi	79,20	5	1,15	-		-	-	-
Makka silosi	24,24	10,87	6,5	-		-	-	-
Boshokli o‘t pichan uni	88,7	10,78	6,5	3-7		1,7-2	1,4-4	1,7-4,4
Beda pichan uni	82,9	17,64	12,36	6,9-12,5		4,8-2,3	4,2	3,12
Kand lavlagi	23,7	6,88	5,59	2,75		2,11	0,56	0,77
Xashaki lavla-gi	18,5	10,60	7,42	2,63		0,53	1,38	2,65
Makka doni	85,2	11,2	9,02	3,19		2,09	1,1	0,88
Arpa doni	87	12,6	9,48	5,88		2,16	2,16	1,92
So‘li doni	86,7	11,77	2,02	3,96		1,7	1,76	1,54
Xashaki nuxat	87	24,97	20,07	13,5		3,5	2,2	21,2
Paxta kunjarasi	90,5	44,33	35,86	17,27		-	7,75	4,4
Paxta shroti	90	78,05	22,11	18,92		6,38	8,03	6,16
Xashaki achitki	88,5	48,07	42,79	36,08		9,07	5,28	6,93

Hayvonlardan olinadigan ozuqalar achitkilar dukkaklilar proteini., boshoklilarga nisbatan aminokislotalarga boy bo‘ladi. hayvonlardan olinadigan ozuqalarning donlar bilan aralashtirilishi cho‘chka va parrandalarni aminokislotalar bilan ayniksa lizin bilan ta’minlash muhimdir.

Me’er asosida oziqlantirishda nafaqat ozuqa tarkibidagi o‘rinalmashmaydigan aminokislotalar miqdorini bilish zarur, balki hayvonning turi va eshiga qarab ularning bu aminokislotalarga bo‘lgan talabini ham bilishi zarur.
Jo‘jalar uchun to‘liq ratsionli omixta em tuzishdla qo‘shimcha ravishda argininga (proteinga 6% arginin), ratsionning xavo quruqligidagi quruq moddasida 1% glitsin bo‘lishini.
Buzoklar va qo‘zilarning aminokislotalarga bo‘lgan ona suti tarkibidagi protein aminokislotalari bilan belgilanadi. Ularning talabi sut va qo‘shimcha beriladigan ozuqalar bilan to‘lig‘icha kondiriladi.
Nazorat savollari
Oragnizm uchun protеinning a?amiyati namalardan iborat?
Protеinlar nimadan tashkil topgan?
Ozu?alar tarkibidagi protеiindan foydalaning darajasi ?anday ani?lanadi?
Kritik aminokislotalarga qaysi aminokislotalar kiradi?
7-MASHG‘ULOT MAVZUSI: OZUQALARNING VITAMINLI TO'YIMLILIGINI ANIQLASH USULLARI.
Mashg‘ulot maqsadi: Ozuqalarning vitaminli to‘yimliligini o’rganish usulini o‘rganish, jamg‘arilgan dag‘al oziqalarning miqdorini hisob yo‘li bilan aniqlashni usulini o‘rganish.
Uslubiy ko‘rstamalar. Ozuqalarning vitaminli to‘yimliligini o’rganish i tabiiy o‘tlarni namligi 15-17 % gacha asosan tabiy (quyosh nuri yordamida yoki soyada) sharoitda yoki sun’iy ravishda quritish yo‘li bilan konservatsiya qilingan oziqalardir
Fandagi hozirgi zamon tushunchasi bo‘yicha ozuqa tarkibida organizmga qabul qilinadigan oqsil, yog‘, uglevodlar va tuzlar birikmasi inert holida ya’ni ta’sirsiz bo‘ladi. Ular modda almashinuvida ishtirok etib, tana to‘qimalariga aylanishi uchun chuqur kimyoviy o‘zgarishlarga uchrashi kerak. Bunday o‘zgarishlar katalizatorlar yordamida vujudga keladi. Bunday katalizatorlar oqsillarning fermertlaridir. Bu fermentlar kimyoviy reaksiyani million marotaba tezlashtiradi. Ko‘pchilik fermentlar ikki hil birikmadan tashkil topadi: organizm tomonidan sintez qilinadigan maxsus (spetsifik) oqsildan va har hil vitaminlar - birikmalari (koferment) dan qaysikim organizm tomonidan sintez qilinmasdan tayyor holda ozuqa bilan tushadi. Agar ozuqa bilan ayrim holdagi vitaminlar tushmasa yoki Yetarlik darajada tushmasa fermentlarning faolligi susayadi va modda almashinuvi buziladi bu esa o‘z navbatida hayvon sog‘ligiga va mahsuldorligiga salbiy ta’sir ko‘rsatadi. Ozuqa tarkibida vitaminlarning yetishmasligi natijasida vujudga keladigan yuqumsiz kasallikga avitaminoz kasalligi ko‘p holatda uncha bilinmagan ya’ni giprovitaminoz holida ko’riladi. hayvon organizmi yetarli darajada vitamin bilan ta’minlanmasa alimentar gipovitaminozga uchraydi. hayvon surunkali va keskin /ostriy/ kasallikga uchraganda vitaminlar yaxshi hazmlanmaydi. Natijada endogen gipovitaminoz vujudga keladi. Ko’pchilik vitaminlarning kimiyoviy tabiati yaxshi o‘rganilgan ularning turlarini sanoatda ham ishlab chiqarmoqda.
Insonlar va hayvonlar modda almashinuvidagi fiziologik
ahamiyatiga erish holatiga qarab klassifikatsiyaga ajratiladi.

1. 
   Yog’da va yog’ni erituvchi eritmalarga eriydigan vitaminlar: bunga A, D, E va K.
   
2. 
   Suvda eruvchi vitaminlar bularga B guruh vitaminlar va S vitamini kiradi.
   

Vitamin A (retinol) bu vitamin yetishmaganda 50 hil funksional
o‘zgarishlar vujudga kelishi aniqlanadi va seziladi. Eng asosiysi ishtaxaning yo’qolishi, yosh mollar o‘sishining susayishi, ko’z kasalliklari, nafas yo’llarining shamollashi /pnevmoniya/ spermatazoidlarning tuxum tuxum kletkalariga kirishning qiyinlashishi vujudga keladi.
Qoramollarda, qo‘ylarda va cho‘chqalarda A vitamin yetishmaganda qisir
qolish, bola tashlash, qayta ishlab chiqarish funksiyasi buzilishi, tug’ishning og’ir vujudga keladi. A -vitaminozi xuruj qilgan paytlarda ko’z umuman ko’rmay qolishi mumkin. otlarda esa tuyoq normal o’smaydi. Parrandalarning o‘sishi susayadi, tuxum berishi kamayadi.
Vitamin D - kal’siferol. Vitamin D mineral moddalar
Almashinuvida ishtirok etadi. Sa, R va vitamin D yetishmaganda raxit kasalligi vujudga keladi. Oyoqlar qiyshayadi. Bo’g’inlar shishadi .vitamin D yoki mineral moddalar yetishmaganda osteomolyasiya va osteoproz /ya’ni suyaklari Sa va R tuzlarining cho’kishi/ qoida Sa va R kamayadi. Vitamin D yetishmaganda mollar junini yalaydi, tuproq yalaydi yurishi qiyinlashadi. Katta yoshdagi hayvonlarda mahsuldorlik pasayib qisir qolish, qo‘yga kelishning kechikishi, tuyoqlarning deformatsiyalanishi. Tishlarning bo’shashi, naygasimon suyaklarning sinishi kabi hollar bo‘lishi ham mumkin.

Vitamin A	RETINOL
Vitamin D	KALSIFEROL
Vitamin E	TOKOFEROL
Vitamin K	FILLOXINON

Vitamin E (tokoferol) bu vitamin antioksidant hususiyatiga ega.

hayvon organizmida vitamin A karatining hazmlanishi va saqlanishini ta’minlashda yordam beradi. Bu vitamin yetishmaganda yog‘ almashinuvi natijasida vujudga keladigan zaharli moddalar to‘planib qoladi va muskul distafiyasi vujudga keladi.
Erkak hayvonlarda sperma ich va jinoiy garmonlar ishlab chiqarish
buziladi, sperma harakati susayadi. Urg’ochi hayvonlarda vitamin E yetishmaganda otalanish normal bo‘ladi, lekin bug‘ozlikning boshlang‘ich davrida bola shimilib ketishi yoki hayvon bola tashlashi mumkin.
Vitamin K - bu vitamin ikki hil faol formasi bor K₁ - K₂.
K vitamin yetishmaganda qon ivishi susayadi va jigarda protrombin kamayadi. Vitamin K hozircha faqatgina parrandalarni oziqlantirish hisobiga olinmoqda. Parrandalar koksidoz kasalligi bilan kasallanganda vitamin K ga bo‘lgan talab oshadi.
B gruh vitaminlari - B₁ (tiamin), B₂ (rifoblavin), B₃ (pantatenovaya kislota), B₄ (xolin), B₅ (RR- nikotinovaya kislota), B_s (folevaya kislota) va B₁₂ (siankobalamin) bu vitaminlar ichida vitamin B₅ va B₄ hayvon organizmida sintez qilinadi. Qolganlari ozuqa bilan ta’minlanishi zarur yoki mikroorganizmlar tomonidan ham sintez qilinadi. Chunki katta yoshdagi kovshovchilarga neytral (pN-7,0) yoki kam nordon (rN 5,5–6) muhitga ega bo‘lgan ratsionlar bilan oziqlantirilganda katta ko’rindagin mikroorganizmlar tomonidan ishlab chiqarilgan vitaminlar hayvon organizmining talabini qondiradi. Lekin, bir kamerali hayvonlar organizmida mikroflora sintezi bo‘lmaganligi uchun bu talab hisobga olinadi.