Toshkent davlat agrar universiteti termiz filiali qishloq xo’jaligi mahsulotlarini saqlash, qayta ishlash va mexanizasiya kafedrasi

Chigitli paxtaning navini organoleptik usul bilan aniqlashda quyidagi jadvaldan 
foydalaniladi 
Namuna 
og’irligi
, 
gr 
Sanoat navi guruhlari bo’yicha 
bo’lakchalar miqdori, gr
 
Chigit va 
chirigan 
paxta 
bo’lakchalari 
og’irligi, gr 
Navning 
yig’indi 
og’irligi
, 
gr 
Tekshirish 
natijasiga 
ko’ra chigitli 
paxtaning 
sanoat navi 
I-nav
 
II-
nav
 
III-
nav
 
IV-
nav
 
V-nav
 

---

1-namuna
500 gr
 
26,1 108,7 265,0 
34,8 
- 
65,0 
435,5 
III
Foyizda
 
6,0 
25,0 
61,0 
8,0 
- 
11,5 
100 
- 
2-namuna
500 gr
 
22,5 108,0 270,0 
49,5 
- 
50,0 
450,0 
III
Foyizda
 
5,0 
24,0 
60,0 
11,0 
- 
10,0 
100 
- 
Demak, 
topshirilgan chigitli paxtaning sanoat navi III- navga xosligi aniqlandi. 
TOPSHIRIQ: 
1.Paxta bo’lakchalarini (navini) organoleptik usulda baholash bo’yicha chigitli 
paxtaning navini aniqlashni (turli navga xos g’o’za navlari bo’yicha) bajaring. 
 
O`zlashtirish uchun savollar. 
1. Chigitli paxtaning navlari deganda nimani tushinasiz? 
2. Etalon chigitli paxtalarga qanday talablar qo’yiladi? 
3. Chigitli paxtani navini aniqlashning qanday usullarini bilasiz? 
4. Chigitli paxtaning sanoat navlari deganda nimani tushinasiz?
 

---

6 – amaliy mashg’ulot: Topshirilayotgan paxtaning konditsion (toza) haq to’laydigan 
og’irligini tezkor zamonaviy usullarda aniqlashni o’rganish 
Darsning maqsadi:
fermer xo’jaliklari tomonidan paxta qabul qilish punkitlariga
topshirilayotgan chigitli paxtaning kondision (toza) haq to’lanadigan og’irligini aniqlash.
Ishni bajarish uchun bugungi kunda amalda bo’lgan Davlat standartini o’rganish. 
Tayyorlov punkti laboratoriyasi tomonidan to’dalar (xo’jaliklar) bo’yicha paxtaning 
namligi va iflosligini aniqlash uchun o’tkaziladigan tahlil natijalari uning konditsion 
vazniga haq to’lash uchun yakuniy xulosa hisoblanadi. 
Paxta qabul qilib olingandan so’ng to’plangan va hali to’ldirilmagan to’dalardan 
olingan namunalar asosida paxta navini, namligi va iflosligini aniqlash uchun o’tkazilgan 
tahlil natijalari xo’jalikdan paxta qabul qilib olinayotgan paytda aniqlangan sifat 
ko’rsatkichlarini o’zgartirishga asos bo’la olmaydi. 
SHunga ko’ra xo’jaliklar bilan pul hisob-kitoblari hamda rejani bajarish hisoblari 
paxtaning har kuni aniqlab berilgan konditsion vazni asosida amalga oshiriladi. 
Yil bo’yi qilinadigan katta mehnat evaziga etishtirilgan paxta hosilini o’z vaqtida terib 
davlatga yuqori sanoat navlariga topshirish juda katta ahamiyatga ega. Chunki xo’jalik 
xodimlarining oladigan yillik daromadlari aynan shu ko’rsatkichga bog’liq. 1996 yildan 
boshlab topshirilayotgan paxta hosiliga haq to’lash O’ZRST 615:2008 “Paxta. Texnik 
shartlar” bo’yicha bajariladi. 
Bu standart bo’yicha topshirilayotgan paxta seleksion va sanoat navi, terim turi 
(qo’lda yoki mashinada), iflosligi, namligi, tashqi ko’rinishi, tolasining etilganlik darajasi 
va boshqa belgilarini hisobga olgan holda alohida-alo’hida qabul qilinadi. 
Topshirilayotgan paxta tashqi ko’rinishiga va tolasining etilganligiga qarab 5 ta 
sanoat naviga ajratiladi va qabul qilinadi. Sanoat navi ko’rsatkichi Rim raqami (I, II, III, IV, 
V) bilan yoziladi. 
Qo’lda, mashinada, ko’rak holida terilib dalada (ko’sak chuvish mashinasi UPX-
1,5) da tozalangan bo’lsa, bunday paxtalar qo’l terimi paxtasi sifatida qabul qilinadi. 
Paxta qabul qilish zavodlarida va punktlaridan olingan namunalar bo’yicha laboratoriyada
namligi va iflosligi aniqlanadi. Paxta konditsion (toza) haq to’lanadigan og’irlikka 
keltiriladi.
Bunda quyidagi jadvaldan foydalaniladi.
1-jadval