51
ularni ishlab chiqarish takomillashib borgan. Boshida vertikal tolali plitalar paydo
bo‘ldi, so‘ng ancha tejamkor, havo va suv nisbati sal kamroq zichligi pastroq, ammo
foydalanish davri ancha qisqaroq bo‘lgan plitalar chiqarilabosh-landi. Yaqinda ayrim
ekinlar talabini qondirish uchun turli zichlikdagi, buyurtma
orqali plita chuqurligida
suvni tarqalishiga, uni oqib va to‘yinishiga imkon beruvchi plitalar paydo bo‘ldi.
Mineral paxtani, yana toshli paxta deb ham ataydilar, uni bazaltli tog‘ jinslaridan
yoki o‘nga o‘xshash diabazlardan ishlab chiqaradilar. Maydalangan tog‘ jinslari koks
bilan aralashtirib 1600
S haroratda erish nuqtasigacha qizdir-iladi. So‘ng erigan
materialga oz-ozdan oxaktoshlar, fenol asosida tayyorlangan namlashtiruvchi agent,
plitalarni ishlab chiqarish uchun tolalarni birga birlashtiruvchi organik polimer qo‘shib
tolalar qilinadi.
Minerallashgan paxta plitalar uzluksiz ekin eqilganda o‘ziga xos struktura-ni 4 yil
davomida va har bir yangi ekin oldidan bug‘ bilan sterilizatsiya
qilinib bir yillik
ekinlar uchun takroran foydalanilganda 3 yil davomida saqlab turadi. Pastroq
zichlangan plitalar qisqaroq foydalanish davriga ega, lekin ularni ham sterilizatsiya
qilib doyimo foydalanish, agar ularni sifati yaxshi bo‘lsa, kamida yana bir marotaba
foydalanish mumkin. Hozirgi vaqtda ishlab chiqarishda
turli xususiyatlarga ega
bo‘lgan, sotuv markalari turlicha mini plitalardan foydalaniladi.
«Grodan» mineral paxtani chiqaruvchi Qradaniya AG Daniya kompaniyasi suv
va oziq moddalarni ayrim olingan to‘shaklarni turli joylarida va turli to‘shak-larni
issiqxonalarda ham bir me’yorda taqsimlanishini ta’minlaydigan Qrotop Master va
Qrotop Expert mineral substratlarni ishlab chiqarishni o‘zlashtirdi. Koreliyada
(Rossiya) «Gravilen» mineral paxtasi chiqarilmoqda.
Mineral paxtani asosiy avzalligi – uni tozaligi va sug‘orish
jadalligini tegishli
ravishda sozlash va ildiz joylashgan muhitda havo va suv nisbatini ta’-minlab berish
qobiliyatidadir.
Ekin va substrat issiqxona tubidan (polidan) har doyim to‘la ajralgan bo‘lishi
kerak. Uni odatda tuproq yuziga polietilen choyshablarni, gazlama, tarnovlarni joylash
yo‘li bilan amalga oshiriladi. Mineral plitalar yer yuzidan (polidan) yuqorida
tarnovlarda yoki so‘kchalarda (stelajlarda) o‘rnatilgan bo‘li-shiga qaramasdan,
substratga qandaydir ildizni kasallantiruvchi mikroorganizm-larni tushishini oldini
olish uchun yer yuzini (polni) qoplash zarurdir.
Mineral paxtani muhim xususiyati uni strukturada suv va havo o‘rtasidagi
muvozanatni sozlab ushlab turish qobilyatidir. Mineral paxtali ekin (o‘simlik) hech
qachon
na qurib qolishdan, na ko‘llanib ketishidan, na kislorod ochligidan
qiynalmaydi. Minerallashtirilgan plita hajmida tola faqat 5% ni, g‘ovakli muhit esa
95% ni tashqil qiladi. To‘la namlanib to‘yintirilgan plita tarkibida 65% ga yaqin suv
va 30% ga yaqin havo tashqil topgan, ya’ni 10 litrli, uzunligi 1 m bo‘lgan plitada 6 l
dan ortiq suv mavjud.
Mineral paxta torfga qaraganda quyidagi avzalliklarga ega:
yuqori g‘ovaklilikka va havo hamda suv nisbatlarini
yaxshi saqlab turish
qobiliyatiga;
kimyoviy inert;
52
strukturali barqaror va o‘zgarmas sifatiga;
uni par va kimyoviy usullarda strelizatsiya qilish hamda takroran bir necha
aylanishlarda foydalanish mumkin.
Agar mineral paxtali ekin namlanganda u 15% kam bo‘lmagan suvni o‘zida
saqlasa, bunda u hech qachon suvni yetishmovchiligidan yoki oshib ketishidan qiynal-
maydi. Agar plita asosida suvni bemalol oqib ketish imkoni bo‘lsa, ekin hech qachon
chanqab qolishdan qiynalmaydi, Chunki sug‘orishlar orasida yetarli tannafus bo‘l-
ganda, paxta yana 30% yaqin havoni to‘playdi.
Suvda yuqori miqdorda tuzlarni bo‘lishi tuproqli ekinlar uchun yaroqsizdir,
mineral paxtali ekinlar uchun esa halokatlidir. Sifatsiz
suv mineral paxtada
yetishtirishni boshqarishni qiyinlashtiradi.
Mineral paxta buto‘nlay inert, shu bois ekinlar uchun oziq eritmalarni to‘liq
tushishini doimo ta’minlash zaruriyati mavjud. Ekinlar uchun bir qancha eritmalar
mavjud, buning uchun kompyuter orqali boshqariladigan aralashma tayyorlaydigan bir
bakdan boshlab, to aralashma tayyorlaydigan bir necha bakli qurilmalar bor.
O‘simliklar alohida kichik hajmli plitalarda 2-3 dan yetishtiriladi. Shu bois har
bir sug‘orishda, har bir plitaga bir xil hajmda oziq eritma berilishi muhimdir.
Me’yorlab sug‘orish va sug‘orish tizimidan to‘g‘ri foydalanish mineral pahtada
yetishtirishning asosiy omili hisoblanadi.
Do'stlaringiz bilan baham: 
