Toshkent davlat agrar universiteti termiz filiali meva-sabzavotchilik, uzumchilik

Kichik hajmli gidroponikani avzalligi va tarqalishi.
Kichik hajmli ekin – bu gidroponikani bir turi, bunda ekinlarni yetishtirish kichik 
(5-15 l) hajmli organik yoki mineral substratlarda amalga oshiriladi. 
Bu usulda sabzavot ekinlarini yetishtirish dunyoda keng tarqalgan. U 100 ming 
ga oshiq issiqxona maydonini egallaydi va doimo kengayib bormoqda. Skandinaviya 
mamlakatlarida, 
Belorussiyada 
bu 
usul 
bilan 
sabzavotlar 
80% 
ortiqroq, 
Niderlandiyada – 60% ortiroq issiqxonalarda yetishtiriladi. Bolgariya, Latviya, 
Ukraina, Rossiya Federatsiyasi kichik hajmli ekinlarga mo‘ljallan-gan issiqxona 
maydonlarini ko‘paytirmoqdalar. Latviyadagi «Riga» issiqxona kombinatida 14 ga 
issiqxona kichik hajmli gidroponika bilan band. Bu texnologiya bilan sabzavot 
yetishtiruvchi katta maydonli issiqxona MDH «Kiev sabzavotchilik fabrikasida», 
Moskva oldidagi «Marfino» sovxozida va «Niva» aksionerlik uyushmasida mavjud. 
Tropik va subtropik mamlakatlarda kichik hajmli gidroponika eski uslublarni borgan 
sari siqib chiqarmoqda. U bizda O‘zbekistonda ham keng tarqalib bormoqda. 
Kichik hajmli gidroponikani qo‘llash issiqxonalarni, qishloq xo‘jaligida 
foydalanishga yaroqsiz yerlarda qurish imkonini beradi, bu hozirda tez suratlar bilan 
o‘numdor tuproqlarga talab oshib borayotganda juda dolizarbdir. 
Kichik hajmli gidroponika usuli suvni parlanib sarflanishini kamaytiradi, begona 
o‘tlarni, kasallik va nematodani tarqalishiga imkon bermaydi; u suv va o‘g‘itlarni 
iqtisod qilishni ta’minlaydi va atrof muhitni kamroq ifloslaydi. 
Kichik hajmli gidroponika tuproq aralashmasidagi ekinlarga nisbatan 
o‘simliklarni o‘sishini tezlashtiradi va ularni hosildorligini 3-5 marta oshiradi, Chunki 
bunda yetishtirish sharoitlari va o‘simliklarni oziqlanishi maksimal tenglashadi va 
o‘simliklarda fiziologik jarayonlar jadalroq o‘tadi. Pomidor o‘simliklari eqilgandan 

---

53 
so‘ng 75 kun o‘tgach 3 m balandlikka yetadi, bu tuproq-li ekinga nisbatan 4-5 
marotaba ko‘pdir. 
Kichik hajmli texnologiyada katta hajmdagi tuproq aralashmasini tayyorlashga, 
tashishga va tarqatishga, tuproqqa ishlov berish, har yili parlash yoki o‘suv davrida 
tuproq aralashmasida to‘planadigan zararkunanda va kasalliklarga qarshi kimyoviy 
ishlovlarni olib borish zaruriyati qolmaydi. Bunda ko‘rsa-tilgan ishlab chiqarish 
operatsiyalarini bajarish uchun zarur texnika, uskuna va jihozlarni, pestitsid va boshqa 
materiallarni olishga sarflanadigan xarajatlar qisqaradi. 
Sanitariya choralariga qa’tiy rioya qilinganda kichik hajmli gidroponika mehnat 
va kasallik va zararkunandalarga qarshi ko‘rashish uchun pestitsidlarga sarflanadigan 
xarajatlarni qisqartirishga imkon beradi, bu yetishtiriladigan sabzavot mahsulotlarini 
ekologik tozaligini oshiradi. 
Kichik hajmli gidroponikadan foydalanish o‘simliklarni parvarish-lashni 
yengillashtiradi va ularni birmuncha o‘sishini tezlashtiradi, Chunki eritmani uzatish 
kompyuter nazoratida bo‘ladi. Bu hosillar orasidagi uzulishlarni qisqar-tirishga 
yordam beradi, Chunki o‘simliklarni o‘sish davriga ko‘ra turli substratlarga qayta 
o‘tkazish yo‘li bilan yetishtirish jarayonini birnecha bosqichlarga bo‘linishi (ko‘chatni 
yetishtirish, o‘stirib olish, asosiy hajmdagi substratga qayta o‘tkazish) ro‘y beradi. 
Kichik hajmli gidroponika tuproqli ekinlar va agregatoponikaga qaraganda 
quyidagi avzalliklarga ega: 

issiqxonalarni qurishda va qayta tiklashda kapital mablag‘larini kam ketishi; 

muhitni kichik hajmliligi va mikro jarayonli texnika qo‘llanishi tufayli, ildiz 
joylashgan muhit sharoitlarini tezroq sozlanishi; 

substrat hajmini kichikligi va parlanishni istisno bo‘lishi tufayli isitish uchun 
issiqlik energiyasidan unumli roq foydalanish; 

substrat hajmini 15-30 marta kamayishi; 

tomchilab sug‘orish substrat hamda o‘g‘itlarni (40% gacha) plyonka bilan 
o‘ralganligi tufayli suvni ko‘proq iqtisod qilinishi; 

ekinlarni almashlash zaruriyatini yo‘qliligi; 

standart mevalarni chiqishi va uni sifatini yaxshilanishi; 

tashqiliy-texnologik darajani va mehnat o‘numdorligini oshishi; 

odatdagi tuproqli ekinlarda tuproqlarni nordonligi va agrokimyoviy tarkibida 
ko‘pincha namoyon bo‘ladigan muammo vujudga kelmaydi. 
Hosildorlikni oshishi, mehnat xarajatlarini qisqarishi resurslarni (man-balarni) 
iqtisod qilinishi tufayli kichik hajmli gidroponika yuqori iqtisodiy samara olishni 
ta’minlaydi. 
Issiqxona sabzavotlarini gidropon usulda yetishtirishda vermiqo‘litni o‘zi-dan 
foydalanilmay, vermiqo‘lit kuydirilgandan so‘ng hosil bo‘lgan vermiqo‘litli 
substratdan foydalaniladi. Kondorskdaga Vermiqo‘lit koniga yaqin joylashgan N.A. 
Avronin nomli Qutub-Alsp botanika instituti kuydiradigan apparat va to‘rtinchi 
modifikatsiyali fraksiyalangan vermiqo‘litli substratlarni yangi avlodini ishlab 
chiqarishni tashqil qilgan. Elektr bilan kuydirilgandan so‘ng substratni har bir 
granulasi modifikatsiyasidan ka’tiy nazar plastinka slyudali (shaffof mineralli) 

---

54 
«gormonga» aylanadi (17-rasm), substrat esa bir qator qimmatli fizik va kimyoviy 
xususiyatlarga ega bo‘lib, u boshqa foydalaniladigan substrat-lardan va tuproq-dan 
avzalligi bilan farq qiladi. 
8-rasm 
Vermiqo‘litli substratlar juda universal. Ularni giropon usulda xoxlagan 
ekinlarni yetishtirishda va tuproq aralashmalarini tayyorlashda qo‘shimcha komponent 
sifatida qo‘llaydilar. Ular urug‘larni g‘o‘l-lashda (drojalashda), qalamchalashda, meva 
va sabzavotlarni saqlash hamda tashishda qo‘llaniladi.