Toshkent davlat agrar universiteti termiz filiali meva-sabzavotchilik, uzumchilik

Biologik xususiyatlari.
Chuchuk qalampir o‘zininng tabiatiga ko‘ra ko‘p yillik 
o‘simlik, lekin madaniy ekin sifatida uni bir yillik ekin sifatida yetishtiradilar. 
Chuchuk qalampir to‘p bo‘lib o‘suvchi bir necha yon shoxlar va asosiy poyadan 
iborat o‘simlik. Yosh o‘simliklar poyasi 4-5 qirralik, katta yoshdagilari yumaloq, vaqt 
o‘tishi bilan asosi yog‘ochlashadi, shu sababli buto‘n o‘suv davomida yotib qolmaydi. 
Tupining bo‘yi – 30-125 sm balandlikda. Shoxlanish tabiatiga ko‘ra poyasi quyidagi 
shakllar bilan farqlanadi: shtambli (bir poyali), yarim shtambli (asosiy poyaning pastki 
qismida 1-3 ta kalta yon shoxlar hosil bo‘ladi) va serpoyali (bosh poya asosidan 
shoxlanadi). 
Barglari buto‘n, cheti tekis, tuxumsimon yoki cho‘ziq ellips shaklida, ko‘k yoki 
qoramtir ko‘kish rangda. 
Qalampir mevasi 2-4 xonali ko‘p urug‘li soxta rezavordir. Devori 5-8 mm 
qalinlikda. Mevalarini shakli turlicha, ko‘p hollarda konsusimon va prizmasimon 
bo‘ladi. Mevani uzunligi 4-20 sm, eni 4-10 sm, vazni 25-100 g bo‘ladi. Himoya-
langan yerlarda qalampir ancha yirik va suvli mevalarini shakllantiradi, ta’mi jihatidan 
ochiq yerdagi mevalardan qolishmaydi. 
Mevalarida bir nechta o‘ntadan 500 donagacha urug‘lar hosil bo‘ladi. Urug‘lari 
yumaloq, silliq, och-sarg‘ish rangda. Urug‘lari o‘nuvchanlikni 3 yil saqlaydi va 1 g da 
110-200 dona urug‘ bo‘ladi. 
Qalampir shoxlangan o‘q ildiz tizimiga ega, u pikirovka yoki ko‘chirib o‘tka-
zilganda kuchli shoxlaydi. Ular 5-40 sm chuqurlikda joylashib, pomidornikiga 
nisbatan nimjonroq. Ildizlarida o‘zini tiklash qobiliyati kam rivojlangan. Pikirovka 

---

93 
qilingan o‘simliklar pikirovka qilinmaganlariga darajasiga faqat ildiz tizimini o‘sish 
suratini meva berish davri boshlanganda oshiradi. Ildiz tizimi tikllanishidagi qisqa 
uzulish maysalarni yoshlik davrida pikirovka qilinganda (urug‘ palla barg – 1-chi 
chinbarg) kuzatiladi. Ildiz tizimini qayta tiklanishgi qiyinchiliklar hisobiga 5 sm 
chuqurlikdagi tuproq aralashmasi ehtiyotlik bilan yumshatiladi. 
Qalampir maysalanishdan o‘suv davrining oxrigacha, ayniqsa, rivojlanish davrini 
boshlarida jadal yorug‘likni talab qiladi. Qalampir uchun eng yuqori yorug‘lik 20 
ming lk, eng kam yorug‘lik esa 8-10 ming lk. Yorug‘lik 4-5 ming lk bo‘lganda 
qalampir o‘s-maydi. Ko‘chat yetishtirish davridagi yorug‘likni yetishmasligi uning 
sifatiga, keyinchalik esa o‘simlikni o‘sishi, rivojlanishi va hosildorligiga salbiy ta’sir 
ko‘rsatadi. Qalampir 14 soatli yorug‘lik kunda yaxshi o‘sib rivojlanadi.
Gullash va mevalarni shakllantirish davrida qalampir tuproq va havo namligiga 
o‘ta talabchan bo‘ladi. Namlik yetishmaganda gul va shonaning bir qismi tushib, 
hosildorlik kamayadi. Shuningdek, qalampir havo namligiga ham talabchan. Tuproqni 
maqbul namligi – 75-80% EPN (eng past namlik), havoning nisbiy namligi – 70-75% 
da bo‘lishi eng qulaydir. U xaddan tashqari tuproq namligini ko‘tara olmaganligi 
tufayli, uni tez-tez, lekin kamroq me’yorda sug‘oradilar.