Toshkent davlat agrar universiteti termiz filiali meva-sabzavotchilik, uzumchilik

13-rasm.
Bodring ko‘chatlarni stelajlardagi kassetalarda yetishtirish (chapda) 
tuvakchalarni yoyish usuli (markazda), mineral tolali kubiklarda (o‘ngda) 

---

71 
Kuzgi-qishki va o‘tuvchan aylanish mavsumlari uchun pomidor va bodring 
ko‘chatini yetishtirishda, qishki-bahorgi aylanish uchun ko‘chatlarni o‘stirishdagi kabi 
ko‘p umumagrotexnik xarakterdagi ishlar bajariladi. Bular jumlasiga: pro-filaktik va 
karantin chora-tadbirlari, urug‘ni ekish oldidan tayyorlash, tuproq aralashmasini, 
oziqali kubik va tuvakchalarni tayyorlash, tuvakchalar o‘lchami, urug‘ni ekish 
me’yorini belgilash va boshqa tadbirlar kiradi. 
Ammo, yozning issiq kunlarida haroratni sozlab bo‘lmaydi. Quyosh radiatsiyasi 
kuchli bo‘lganligi uchun ko‘chatlarni tarqatib joylashtirishga zaruriyat qolmaydi. 
Haroratni yuqori va yorug‘likni yetarli bo‘lishi ko‘chatlar rivojlanishiga sezilar-li 
darajada ta’sir etib, pomidor ko‘chatlarni yetilish muddati 30-40 kun, bodringniki – 
15-28 kungacha davom etishini saqlab qoladi. 
Kuzgi-qishki va o‘tuvchan aylanishlar uchun pomidor ko‘chati tayyorlashning 
muhim xususiyatlaridan biri, ko‘chatlarni virus tashuvchi hasharotlardan himoya 
qilishdir. Iyul-avgust oylarida tomatdosh ekinlarni zararlaydigan virus tash-uvchi shira 
va saraton chirildog‘ining (sikadka) uchishlari jadallashishi kuzatila-di. Shu 
mo‘nosabat bilan pomidor ko‘chati tuvakchalar joylashtiriladigan egatlar ustiga katta 
hajmli tonnel qurilib, qalin to‘r yoki doka bilan qoplanadi. 
Shu sababli ko‘chat yetishtiriladigan issiqxona yoki ko‘chat yetishtiriladigan 
bo‘limi yaqinida ochiq maydonda kartoshka yoki tomatdosh sabzavotlarni yetishtir-ish 
maqsadga nomuvofiqdir. 
Ochiq yer uchun ko‘chat ishlab chiqarish 
Yetishtirishni umumiy usullari.
Himoyalangan yer sabzavotchiligida ochiq yer 
uchun ko‘chat o‘stirish sabzavotlarni o‘stirishdan ko‘ra ham muhim vazifasidir. Ochiq 
yerga sabzavot ekinlari ko‘chatlarini barcha ekin o‘stiriladigan inshootlarda 
yetishtiradilar. Ko‘chatlarni sanoat asosida ishlab chiqarish vazifalari va uslublariga 
plyonkali issiqxonalar yaxshiroq mos keladi. 
1 ga ochiq yerga (55-60 ming dona) ko‘chat yetishtirish uchun 150-200 m
2
plyonkali issiqxonalar zarur. 1 ga plyonkali issqxonani 10 sm qalinlikda tuproq 
aralashmasi bilan to‘ldirish uchun 1000 m
3
qorishma zarur. 1 m
2
maydondan 
chiqadigan maysalar 2500-3000 donani, oziqlanish maydoniga ko‘ra chiqadigan 
ko‘chat soni 1 m
2
dan – 100-400 donani tashqil qiladi. 
Ochiq yer uchun ko‘chatlarni yetishtirishda substrat sifatiga muhim e’tibor 
beriladi. U mexanik tarkibiga ko‘ra yengil, namlik va havoni o‘tkazuvchan, rN 
neytralga yaqin, kasallik va zararkunandalardan xoli bo‘lishi kerak. Tuproq 
aralashmasi tarkibida 40% organik moddalar, 10-15% gumus, zichligi 0,9-1,0 g/sm
3
, 
nam hajmi 70-75%, g‘ovakliligi 58-61%, havosi 12-20% bo‘lishi kerak. Oziq 
moddalarning miqdori 100 g da: azot – 15-25, fosfor – 20-30, kaliy – 25-35 mg ni 
tashqil qilishi kerak. Tuzlarning umumiy konsentarsiyasi 0,9-1%, xlor esa – 0,007%. 
MDH mamlakatlarida ko‘chat yetishtirish uchun oziqali kubik va tuvakchalar 
tayyorlashda quyidagi tarkibdagi tuproq aralashmasi tavsiya etiladi (4-jadval). 
Tuvaksiz ko‘chat o‘stirishda yuqorida keltirilgan tuproq aralashmalarida mol 
go‘ngi chiqarib tashlanadi. 
8-javdal 

---

72