Toshkent davlat agrar universiteti termiz filiali meva-sabzavotchilik, uzumchilik

Nazorat savollar: 
1. Mikroiqlim va agrofitoiqlim nima?
2. Issiqxona sabzavot ekinlari yorug‘likka talabchanligiga ko‘ra qanday 
guruhlarga bo‘linadi?
3.Yorug‘lik tartibotini yaxshilashning qanday usullarini bilasiz?
4. Elektr yordamida qo‘shimcha yoritish va elektr nurida o‘sadigan ekin nima?
5.Me’yoridan ortiq yorug‘likni kamaytirish uchun qanday choralar qo‘llaniladi?
7-Mavzu. Gidropon issiqxonalar va ularni tuzilishi 
 
Reja; 
1. Gidropon turlari va ularning tavsifi. 
2.
Plyonkali gidroponika me’yorida oziqlantirish tartibotini yaratish. 
3.
Kichik hajmli gidroponika uchun foydalaniladigan substratlarni qo‘llash 
xossalari va xususiyatlari bilan tavsiflash. 
 
 
 
 
Uslubning qisqacha tarixi 
Gidropon uslubda yetishtirishda ildiz joylashgan 
muhit sifatida tuproq o‘rnida ishlatiladigan turli xildagi materiallar o‘simlik uchun 
ko‘proq tayanch bo‘lib xizmat qiladi, o‘simliklarni oziq-lantirish mineral tuzlarning 
suvdagi eritmasi yordamida amalga oshiriladi. Gidroponika tushunchasi grekcha 
hydor
– suv, nam va 
ponos
– mehnat, ish so‘zlaridan kelib chiqqan. O‘simliklarni 
gidroponikaga qarama-qarshi holda tuproqda yoki yerda o‘stirishni endi geoponika 
(geo – yer grekcha so‘zdan olingan) deb atalmoqda. 
O‘simliklarni tuproqsiz, sun’iy sozlanadigan sharoitda o‘stirish, oddiy issiqxona 
tuprog‘ida o‘sitirishga nisbatan afzalligi bor. Bunda issiqxona maydoni oqilona 
foydalaniladi, ildizdan oziqlanishi sharoiti yaxshilanadi, qulay suv-havo tartiboti 
sharoiti yaratiladi. Bu uslub himoyalangan yerlarda ishlab chiqarish jarayonlarini 
mexanizatsiyalash va avtomatlashtirishga katta imkonyatlar ochadi. 
Tayanch iboralar:
Gidroponika – bu umumiy tushuncha bo‘lib, 
o‘simliklarni harakatlanib (aylanib) turadigan suv muhitida tuproqsiz yetish-
tirish uslublarida qo‘llaniladigan termin. Gidroponika, kichik xajmli 
gidroponika, oziqa, substratlar
 

---

46 
O‘simliklarni tuproqsiz muhitda o‘stirish qishloq xo‘jaligi ishlab chiqar-ishida 
o‘simliklar oziqlanishini o‘rganish natijasida yuzaga kelib va u XVII-XIX asrning 
mashhur fiziolog olimlari nomlari bilan bog‘liqdir. K.A. Timiryazev o‘simliklarni 
tuproqsiz sharoitda o‘stirishni ommalashtirish maqsadida 1896 yilda Nijegorod 
yarmarkasida ko‘rgazma tashqil etgan. 
Gidroponika atamasini Kaliforniya universiteti professori U. Gerike kiritgan, 
sanoatlashgan gidroponika rivojlanishi uni nomi bilan bog‘liqdir. U 1929 yilda suv 
o‘simligi uslubini qo‘lladi. U 1 m
2
dan yil mobaynida 60 kg pomidor olishga 
muvaffaq bo‘lgan. Bu AQSh, Buyuk Britaniya, Germaniya, Fransiya, Italiya va 
xususan Yaponiyada takomillashtirishga asos bo‘lib xizmat qildi va 1946 yil Tokio 
yaqinida eng katta maydoni 22 gektar bo‘lgan gidroponik majmua-si qurilgan edi. 
MDH mamlakatlarida amalda gidroponikani qo‘llashga V.A. Chesnokov va 
Ye.N. Bazirinalarning 1935-1940 yillarda Sankt-Peterburg universitetida o‘tkazgan 
ishlari yordam berdi. Ular rasmiy o‘g‘itlar va texnik tuzlar asosida oziqa eritma-sini 
ishlab chiqdilar, u hozirgi davrgacha sanoatlashgan gidropon qurilmalarida 
qo‘llanilmoqda. 1950-1960 yillar mobaynida ko‘pchilik ilmiy-tadqiqot institutlari 
gidroponika usulini takomillashtirish bo‘yicha izlanishlar o‘tkazdilar. 
Birinchi marta gidroponika uslubini MDH sanoat miqyosida qo‘llash 1959 yilda 
“Teplichniy” (Moskva shahri) sovxozining qishki angar issiqxonasida amalga 
oshirilgan. O‘tgan asrning 70-80 yillarida Sobiq SSRI da 120 ga issiq-xonalarda 
gidroponika uslubi qo‘llanilgan. Ularni ko‘pchilik qismi – 80 ga Ukrainada qurilgan. 
Bu davrda O‘zbekiston Qo‘yliq issiqxona kombinatida 4 ga maydonli gidroponli 
issiqxonadan foydalanilgan.