Toshkent davlat agrar universiteti termiz filiali meva-sabzavotchilik, uzumchilik

3.2. Parniklarni asosiy turlari va ularni konstruktiv elementlari.
Parniklarning 
xilma-xil turlari mavjud. O‘zbekistonda faqat bita turi, ya’ni yerdan bir nishabli, yer 
tubidan (chuqurligi) o‘yilgan, biologik yoqilg‘i bilan isitiladigan Moskva rus 
parnigidan foydalaniladi.
 
Katlovan-yerdan kovlangan xandakka (chuqurlik) uxshaydi, uni chuqurligi 
foydalanishi muddatlariga bog‘liq bo‘lib, 25-70 sm.ni, solinadigan biologik yoqilg‘i 
kalinligi 30-60 sm.gacha bo‘lishi mumkin. Tuproq aralashmasini qalinligi 10-20 sm. 
ni tashkil qiladi. 
Parnik yon kesimlari (qarab) - yog‘och taxta, g‘isht, temir beton yoki boshqa 
materiallardan tayyorlrnadi. Yon kesimining 15-20 sm. qalinligi 40-50 mm., xar 4-5 m 
ga 5x5 sm.li tirgovuchlar (rasporka) joylshtiriladi. 
Parnik romining standart keng tarqalgan ulchami 160x106 sm, bita romning 
foydali maydoni 1,5 m
2
. Romni tashqi urami (kesakisi) 55x47 mm. Yogochdan (brus), 
ichki yoki urtadagi bagazi (shpros) 47x38 mm li yogochdan ftayyorlanadi. Rom 
kesaklarida oyna urnatiladigan chuqurcha (fals) 10-12 mm ni tashqil kilib tashqi 
kesakida fals kesakining buto‘n eni bo‘yicha yon tusiksiz bo‘lib, o‘nga oyna tulik eni 
xisobida joylashtiriladi. Bunda yomgir suvlari yigilib tashqariga okib tushadi. 
Qoplanadigan oynaning kalinligi 2,0-2,5 mm, uni romning pastki qismidan boshlab 
ustma-ust joylashtiriladi va maxsus metal qisqichlar bilan maxkamlanadi, yonlari 
maxsus sulgich bilan qoplanadi.
Ayrim mintaqalarda yer yuzida joylashtirilgan biologik yoqilg‘i bilan isitiladigan 
parniklardan foydalaniladi. Ular ichida bir joyga mustaxkamlangan, kuchirilmaydigan 

---

41 
(parnik tipidagi) va ko‘chirib yuriladigan (Arxangelskiy) turlari mavjud. Ulardan 
tashqari biologik va texnik usulda isitiladigan nishabli ikki tomonlamali (Belgiya) 
parniklar xam uchrab turadi. 
Oxirigi yillarda parniklarni ustini koplash uchun oynali romlar o‘rniga plenka 
bilan qoplanadigan yig‘ma kuchirilib yuriladigan qurilmalar (URP-20) 
qo‘llanilmokda. Ularning uzunligi 6 m, eni 1,6 m., balandligi 70 sm. ogirligi 48 kg.
Ilgari Urta Osiyoda G.O.Zeman konstruksiyasi bo‘yicha qurilgan quyosh bilan 
isitiladigan parnik xam tarqalgan, undagik rom kattaroq (213-107 sm) bo‘lib tuprq 
oyna orasidagi masofa 35-40 sm. tashqil qilgan. Undan tashqari SP va KITI 
tomonidan tavsiya etilgan kanal yulli, chuqurligi oddiy rus parnigiga o‘xshash, ammo 
isitish usuli 8-10 juft kanallar bilan birlashtirilgan parnik xam qurilgan edi. Bunda 
bitta parnik buyoqilg‘i bilan to‘ldirilib, ustiga tuproq aralashmasi solinadi, ikkinchisi 
esa tozalanmay bulturgi aralashma bilan koldiriladi. Oyna bilan tuproq aralashmasi 
oraligi 30 sm tashqil qilgan. Bioyoqilg‘ini parnikdan chiqqan isiqlik xavo yillaridagi 
kanallar orqali quyosh bilan isitiladigan parniklarga qo‘shimcha issiqlik berib turgan. 
Xamma mintaqalarda-nishabi bir tomonlama chuqurlangan rus parnigi keng 
tarqalgan. Uning uzunligi 21,3 m, tashqi eni 155-175 sm, ichki140-145 sm, 20 ta 
romga mulisollangan. 
Parnik chuqurligi foydalanish muddatiga bog‘liq bo‘lib, 70-80 sm bo‘lib, uni 
ichiga 50-60 sm qalinlikdai bioyoqilg‘i va 10-20 sm qalinlikdai tuproq aralashmasi 
solinadi. Bu parniklar quyidagi usullarda isitiladi. 
Uning keng tarqalgan namunaviy loyixalari: TP-810-60 (bioyoqilg‘ili, nashabi 
bir tomonlama boshlangich foydalanadigan muddatdagi xarorat tashqi minus 15
0
S, 
ichki plyus 18
0
, chuqurligi 70 sm, uzunligi 21,3, 20 rom joylash-tiriladi. Maydoni 
2000 ta romga muljallangan, xar kvartalda 500 ta rom bo‘lib, bioyoqilg‘i va tuproq 
aralashmasini joylashtirish mexanizatsiyalangan.
TP-810-61-elektr bilan isitiladigan yon devorchalari betonli, oynavand romli, 
uzunligi 21,3m (20 rom), issiqlik rejimi avtomatlashtirilgan, tuproq aralashmasini 
joylashtirish mexanizatsiyalashtirilgan, Umumiy maydon 120 romgateng (480 tadan 1 
kvartalda). 
TP-810-75- loyixali TP-810-61 o‘xshash fakat asfalt beton usulida isitiladigan 
moslama (1 parnikka 50-180kvt soat elektr energiyasi sarflanadi).
TP-810-62- suv bilan isitiladigan 2000 dona rom urinli (5000 romdan 4 kvartal) 
qolgan xususiyatlari TP-810-61 ga o‘xshash. Elektr usulda isitish kamchiliklari – 
texnika xavfsizligi saqlash, chora tadbirlar olib borilayotganda uchirib kuyish zarur. 
Nishabi bir tomonlama suv va elektr bilan isitiladigan parniklar Urta Osiyodagi 
xo‘jaliklarda xali keng tarqalmagan.