Toshkent davlat agrar universiteti termiz filiali meva-sabzavotchilik, uzumchilik

Kichik hajmli gidroponika va substratsiz ekin 
Kichik hajmli gidroponika uchun substrat sifatida parchalanish darajasi 15% dan 
ortiq bo‘lmagan sfagnali yuqori torf, turli tipdagi mineral paxta, perlit, vermoqo‘lit, 
seolit xizmat qiladi. Oxirgi yillarda kokosli substrat va uni perlit bilan aralashmasi 
keng tarqalib bormoqda. 
Kichik hajmli gidroponikadagi substratlarni tuproq aralashmasidan farqi 
shundaki, ular suvni kam ushlab turish qobiliyatiga ega bo‘ladi va oson quriydi, shu 
bois kam miqdordagi suv bilan uzoq vaqt sug‘orishni talab qiladi. Ular juda past 
buferlikka ega, bu mineral o‘g‘itlarni tez-tez solishni talab qiladi. Kichik hajmli 

---

50 
gidroponika uchun foydalaniladigan substratlar quyidagi qo‘llash xossalari va 
xususiyatlari bilan tavsiflanadi. 
Yuqori torf
sfangali botqoqliklarni yuqori qismidan tayyorlanadi, u past darajali 
parchalanishga va kam qo‘llikga ega. Tashqi ko‘rinishi bo‘yicha u oqish, tolali, quruq 
massa hisobiga uglevod va gumin kislotalaridan iborat 50% ga yaqin organik 
moddalardan tarkib topgan. Tarkibida azot miqdori yuqori (20-30%), ammofosfor 
(0,5%) va kaliy (0,15%) past. U suvni yaxshi singdirish va havoni o‘t-kazish 
xususiyatiga, suvni ko‘proq shimish qobiliyatiga va yuqori buferlikka ega. 
Yuqori torfni turli markali toylar va quruq presslangan plitalar ko‘rin-ishida 
qo‘llaydilar, ularni qo‘llash, substratni yetkazib kelishga sarflanadigan xarajatlarni 
kamaytiradi. MYuT (moxli yuqori torf) markali va «Novobalt» torfi 50 kg vaznli 
toylarda keltiriladi, ular namlangandan so‘ng 250-300 kg gacha kattalashadi. 
Belorussiyadagi «Seda» va «Dvina» korxonalari STP-1 va STP-2 (to‘yimli torfli 
substrat) markali torfni ham toy ko‘rinishida chiqaradi, ammo ular neytrallashtirilgan, 
o‘g‘itlar va shu jumladan mikroelementlar bilan ham boyitilgan. Rossiyada 
«Fornosovo» (Leningrad viloyati) korxonasi kattaligi 29×29×5 sm vazni 2 kg li, quruq 
presslangan va plyonkaga o‘ralgan torf plitalarini (taxtalarini) chiqaradi. 
Namlangandan so‘ng ularni hajmi 3 marta kattalashadi. Rossiyada (Tver shahri) ZAO 
«Sipeger-Xolding» eksklyuziv kompaniya vakili «Klasmann-Deilmann» asosan torfli 
substrat chiqaradi. Adler sabzavotchilik tajriba stansiyasi tomonidan xo‘l presslangan 
torf plitalar ishlab chiqarilgan. 
Torfni qo‘lashni eng ratsional usuli – konteynerli ekin va lotoklarda yetishtirish. 
Lotoklarda yetishtirilganda, lotok tubiga 2-3 sm qalinlikda maydalangan tosh 
solish tavsiya etiladi, u substratdan drenaj suvini chiqib ketishini yaxshilaydi. 
Substratni yuqori qatlami qurib va zahlanib ketishini oldini olish uchun, lotoklar 
ustidan oq-qora plyonka yopish kerak. Ukrainada lotoklarni qo‘llash tajribasi shuni 
ko‘rsatdiki, bunda teng miqdorda torf va agroperlit (2-5 mm fraksiyali) 
aralashmasidan foydalanish juda samarali ekan. Bu substratda ildiz tizimini 
rivojlanishi uchun maqbul suv-havo tartibotini oson saqlashga imkon beradi. Torf 
o‘simliklarni mustahakam bog‘lovchi yuqori ko‘rsatkichli – 9-17% hajmini namlikka 
ega ekanligini esdan chiqarmaslik kerak. Shu bois kampyuterli dastur yordamida 
(drenajni) zahini mavjudligi va uni kimyoviy tarkibini kuzatib borish kerak. Qishda 
drenaj sug‘orish me’yoridan 3-5% ni, bahorda va yozda esa – 10-25% va undan 
ko‘proq bo‘lishi mumkin. 
O‘zbekistonda torfni yo‘qligi, uni boshqa davlatlardan keltirish qiyinligi va 
qimmatliligi tufayli kichik hajmli ekinda yuqori torfdan substrat sifatida deyarli 
foydalanilmaydi.