48
yillarda qo‘llanilgan.
Substrat sifatida o‘lchami 5-10 mm (70%) va 25-35 mm (20%) bo‘lgan
granit
maydanlangan tosh (shebenka), shag‘al, keramzit, kamdan-kam hollarda qum, verma-
qo‘lit va polimer materiallardan foydalaniladi. Substratlar havo va namlik yaxshi
o‘tkazadigan, ildizlarni erkin o‘sishi va yaxshi ho‘llanishi uchun sharoit yaratadigan
va kimyoviy inert bo‘lishi kerak. Substratlardan ko‘p yillr mobaynida foydalaniladi,
shuning uchun ularni o‘simlik ildiz qoldiqlaridan tozalash va har yili zararsizlantirib
(dezinfeksiya) turish zarur. Sho‘rlanib qolsa ularga kislota yoki ishqor bilan ishlov
berilib, so‘ng toza suv bilan yuviladi.
Substratlar tagli katta idishlarga 25-30 sm qalinlikda solinadi.
Oziqali eritma
nasos yordamida suv bostirish usuli bilan substrat sathiga 2-3 sm yetkazmasdan
to‘ldiriladi va u sathi pastroq joylashtirilgan idishga o‘zi (rezervuarga) oqib tushadi
Eritma konsentratsiyasi hafta ichida 35-45 daqiqa mo-baynida berilib va
tushirilib turilganda uni tarkibi 20-25% ga o‘zgaradi. Shu-ning uchun uni tarkibi
mo‘ntazam ravishda agrokimyo nazoratida bo‘lishi zarur. pH ni mo‘ntazam ravishda
(2-3 kun oralatib) to‘g‘irlab turish, har haftada asosiy oziqa elementlari miqdori
bo‘yicha agrokimyoviy taxlil qilinib yetmaydigan elementlar qo‘shib boriladi hamda
oziqali eritmani har oyda 1 marta to‘liq almashtirish nazarda tutiladi.
Agregatoponika
maxsus uskuna, avtomatika vositalarini qimmatligi, o‘rna-tish
uchun katta mablag‘ni talab etishi, ishlatilishini ishonchsizligi, o‘simlik oziqlanishini
mo‘ntazam ravishda agrokimyo nazoratida bo‘lishi, substratlarni qayta tiklash
(regeneratsiya) va zararsizlantirishga katta mablag‘lar sarflanishi kabi kamchiliklari
mavjudligi u egallagan maydonni sezilarli darajada qisqarishiga olib keldi.
Agregatoponika o‘rniga yangi usul – kichik hajmli (maloob’emnaya) ekin, bosh-
qacha aytganda bu usul o‘simliklarni kichik hajmli (har o‘simlikka 5-15 l dan)
substratlarda yetishtirishdir. Bunda odatdagi “oziqa maydoni” tushunchasi bilan birga
“ildizni oziqlanish hajmi” tushunchasi ishlatiladi.
Aeroponika
– bu substratsiz ekin o‘stir-ish bo‘lib, unda ildiz tizimi maxsus
tokcha-lardagi qorong‘ilashtirilgan fazo bo‘shlig‘ida bo‘ladi. O‘simlik ildizi vaqti-vaqt
bilan (12-45 daqiqada) 10-15 soniya davomida avto-matik
tarzda oziq eritma bilan
purkaladi
Bu usul o‘simliklarni tuproqsiz o‘stir-ishning, suvli ekinga nisbatan eng qulay
modifikatsiyasi hisoblanadi. Aeroponika substratlarni olib kelish, tayyorlash va turli
xildagi ishlov berishlardan ozod etib, o‘sim-liklarni qo‘ng‘ir nematoda bilan zararlan-
ishini mustasno qiladi. Elektr energiyasi bilan ta’minlashning buzilishi uslubni chuqur
o‘rganilmaganligi va zavodda ishlab chiqarilgan namunaviy jihozlarning yo‘qligi,
aeroponika uslubi-ning kamchiliklari hisoblanadi.
Xemoqo‘ltura
yoki o‘simliklarni organik substratlarda yetishtirish tuproq
aralashmasida o‘stiriladigan ekinga yaqin usul. U organik
moddalarga boy minta-
qalarda qo‘llaniladi. Xemoqo‘lturada 30% li torfning yuqori qatlami, sfangali mox,
daraxt po‘sti, qipiq, qirindi, sholi to‘poni, paxta sanoati chiqindilari, zig‘ir po‘stlaridan
foydalaniladi. Bu substratlarni xizmat qilish muddati 1-2 yil bo‘lib, ularni ayrimlari
oldindan ishlov berishni va muhit reaksiyasini sozlab turishni talab qiladi. Mineral
49
oziqlantirish asosan oziq moddalarni ustidan sug‘orib
berish usuli bilan amalga
oshiiriladi.
Xemoqo‘lturani o‘simliklarni boshqa usullarda o‘stirishga nisbatan afzal-ligi uni
hamma turdagi himoyalangan yerlarda qo‘llash mumkinligi, maxsus uskuna-larining
bo‘lmasligi, xizmat muddati tugagan substratlarni organik o‘g‘it sifat-ida
foydalanishdan iboratdir. So‘nggi yillarda uzoq muddat foydalaniladigan kokos
substratida o‘simliklarni o‘stirish keng tarqalmoqda.
Ionitoponika
– bu yetishtirishning yangi usuli bo‘lib, agregatoponikaga yaqindir.
Ionitoponika usulida yetishtirilganda substrat ikki polimer smola-dan: kationit KU-27
va anionit EDE-10P dan iborat bo‘lib,
suvda erimaydigan, mustahkam va kimyoviy
chidamli, diametri 0,3-1,5 mm sariq granuldir. Kationit KU-2 o‘zining gidroksid
anionlarini mineral tuzlarning anionlariga almash-tiradigan, kuchli nordon
reaksiyalidir. Anionit EDE o‘zining OH
ionini SO
4
, NO
3
, H
2
PO
4
va
boshqalar
anioniga almashtiradi.
Ionitoponikani agregatoponikadan farqi oziqa moddalarini sun’iy tuproq
vazifasini bajaruvchi, substratlar tarkibiga kirishi va faqat toza suv bilan sug‘orishni
talab qilishidir.
Ionitoponika O‘zbekistonda qo‘llanilmaydi, MDH ayrim mamlakatlarida
laboratoriya sharoitida foydalaniladi.
Gidroponikani har qanday usulida oziqa eritmani qo‘llash asos hisoblana-di.
Tarkibi va oziq ionlarining nisbati har xil bo‘lgan oziqa eritmalarining yuzdan ortiq
retseptlari ma’lum. Olti ionlar (N, P
2
O
5
, SO
4
, K, Ca va Mg) yig‘in-disi katta doirada 3
dan 178 mg/ekv gacha o‘zgaradi.
Yetishtirilayotgan ekinlardan yuqori hosil olish uchun eritmada oziqa elementlari
nisbati va konsentratsiyasi optimal bo‘lishi zarur. Oziqali eritma tarkibida o‘simlik
uchun zarur bo‘ladigan barcha makro va mikroelementlar bo‘lishi kerak. Uni tuzishda
o‘stiriladigan ekin, yorug‘lik
va harorat, yil fasli, o‘simlikni rivojlanish bosqichi va
boshqa ekologik sharoitlardan kelib chiqqan holda mineral oziqaning ayrim
elementlari nisbati optimal bo‘lishi hisobga olinishi kerak. Ko‘pchilik sabzavot
ekinlari uchun oziqa eritmasi konsentratsiya-si 1,2-2,2 g/l, yoki 0,12-0,22%,
nordonligi yoki pH – 5,6-6,9 bo‘lishi maqbuldir. V.A. Chesnokov va Ye.N.
Bazirinalarning eng ko‘p tarqalgan oziqa eritmasi tarki-bida oziqa elementlar miqdori
(1000 l da 1 g hisobida): kaliyli selitra – 500, superfosfat – 500, magniy sulfat – 300,
ammiakli selitra – 200, temir xlori – 6, bor kislotasi – 0,72, marganes sulfat – 0,45,
Do'stlaringiz bilan baham: 
