Toshkent davlat agrar universiteti termiz filiali meva-sabzavotchilik, uzumchilik

16-jadval 
O‘simliklarni oziqlanish maydoni qalinligi va hosildorligini aniqlash 
Ekish usuli 
Ekin 
Qatorlar 
yoki 
lentalar 
orasi (r) 
Lentadagi 
qatorlar 
orasi (m) 
Qatordagi 
o‘simliklar 
oralig‘i (l) 
Uyadagi 
o‘simliklar 
soni (ch) 
Lentada
gi 
qatorlar 
soni (ch) 
Bir tup 
o‘simlikning 
oziqlanish 
maydoni 
m/kv (p) 
Har bir 
gektardagi 
o‘simliklar 
soni 
N=10000/(P) 
Bitta 
o‘simliknin
g o‘rtacha 
hosildorligi, 
kg 
Hosil
dor 
lik, 
t/ga 
Qatorlab va 
kvadrat 
usulda 
Ertagi 
karam 
70 
30 
1 
Kechki 
karam 
70 
50 
1 
Baqlajon 
60 
50 
1 
Baqlajon 
70 
40 
1 
Qalampir 
60 
30 
1 
Kartoshka 
70 
25 
1 
Kartoshka 
70 
35 
1 
Kvadrat 
uyalab va 
to‘g‘ri 
burchakli 
uyalab ekish 
Kartoshka 
70 
70 
2 
Kartoshka 
60 
60 
2 
Qalampir 
70 
60 
2 
Baqlajon 
70 
70 
3 
Baqlajon 
90 
90 
2 
Baqlajon
70 
70 
3 
Baqlajon
90 
90 
2 
Lenta usulda 
ekish 
Piyoz 
40 
15 
10 
10 
3 
Piyoz 
40 
20 
9 
1 
2 
Piyoz 
30 
15 
8 
1 
2 
Sabzi 
40 
10 
7 
1 
3 
Sabzi 
40 
20 
8 
1 
2 
Bodring 
120 
60 
35 
1 
2 
Pomidor 
140 
70 
40 
1 
2 
Qovun 
210 
70 
60 
1 
2 

---

294 
Tarvuz 
270 
90 
70 
1 
2 
Lentasimon 
uyalab 
qo‘shqatorlab 
ekish 
Qovun 
210 
70 
70 
2 
2 
Tarvuz 
280 
70 
70 
2 
2 
Tarvuz 
270 
90 
90 
2 
2 
Qovun 
360 
90 
90 
2 
2 
 

---

295 
12-amaliy mashg’ulot: 
Sabzavot o’simliklarning joylanish qalinligiga ko‘ra gektardan olinadigan 
xosilni hisoblash 
 
Ishdan maqsad: 
Talabalarni sabzavotchilikda qo’llaniladigan hisob-kitob 
printsiplari bilan tanishtirish o’simliklarning joylanish qalinligini urug’likka bo’lgan 
ehtiyojni tez aniqlashga o’rgatish. 
Masalaning qo’yilishi: 
Oziqlanish maydoni - 1 tup o’simlikning egallaydigan 
joyi.
 
Kartoshka o’simligini joylashtirishning har xil sxemalari qo’llaniladi, bunda 
qator oralarini mexanizatsiya vositasida ishlash va hosilni yig’ishtirish hisobga 
olinadi. Sabzavot ekini, qatorlab, kvadratlab va kvadrat uyalab ekiladi. 
Qatorlab ekish usulida
 
o’simliklar qatorlab, bir-biridan bir xil masofada oralatib 
joylanadi. Ko’pincha kartoshka ekini shu usulda ekiladi. 
Kvadratlab ekish usulida o’simliklar qatorlarga va qatorlardagi o’simliklar orasiga 
bir xil masofada joylashtiriladi. Natijada dalada uzunasiga hamda kundalangiga 
qatorlar bo’lishiga erishiladi.
To’g’ri burchakli hamda to’g’ri burchakli-uyalab ekish kvadrat va kvadrat uyalab 
ekish tur xili hisoblanadi. Bunda o’simliklarni to’g’ri burchaklarning kesishgan joyiga 
joylashtiriladi. 
Ishni bajarish uchun namuna: 
Bu ish ham 4-amaliy mashg’ulot usulida bajariladi. 
Gektardagi tup qalinligi va poyalar soni hamda barg yuzasini hisoblash. 
 
17-jadval 
Ekin 
Qatorlar 
orasi, sm 
Qatordagi 
o’simliklar 
oralig’i, sm 
Uyadagi 
o’simliklar 
soni (ch) 
Har bir 
gektardagi 
o’simliklar 
soni, ming 
dona 
N=10000/(P) 
Bir 
o’simlik
dagi 
poyalar 
soni, 
dona 
Barg sathi 
1 tupda 
m2 
ga 
da 
m2 
Pomidor 
70 
40 
1 
4 
0,42 
Qalampir 
70 
35 
1 
40816 
? 
? 
126 
Baqlajon 
70 
30 
1 
3,5 
0,38 
Kartoshka 
70 
25 
1 
3 
0,35 
 
Namuna:
1. 70sm
40sm
2. 10000m
2
tup/ga 
3. 35714tup
, poya/ga 
4. 35714 tup
 

---

296 
13-Amaliy mashg‘ulot 
 
Kartoshkaning rayonlashtirilgan nav belgilari va morfologik tuzilishini
o‘rganish 
 
Kartoshkani eng ko‘p ekiladigan navlari morfologik tuzilishi. 
Ishdan maqsad: 
Kartoshkani eng ko‘p ekiladigan navlari morfologik tuzilishini 
o‘rganish. 
Masalaning qo‘yilishi: 
Tinglovchilar kartoshka nav-namunalarining yer ustki 
vegetativ qismi morfologik tuzilishi bo‘yicha birini ikkinchisidan farqlarini 
o‘zlashtiradilar.
 
Ishni bajarish uchun namuna:
Tinglovchilar kurs davomida olgan bilim va ko‘nikmalariga asoslanib, kartoshka 
ekinining yer ustki va yer ostki qismlarini morfologik tuzilishi bilan tanishib, 1-
jadvalni to‘ldiradilar. Bunda kartoshkani tezpisharligiga ko‘ra navlari ertapishar 
(maysa chiqarganidan pishgunicha 60-65 kun), o‘rtacha-ertagi (70-80 kun), o‘rtagi 
(90-100 kun), o‘rtacha kechki (110-120 kun) va kechkiga (130-150 kun) bo‘lishligi 
aniqlanadi. 
Nav tushunchasi va uni ahamiyati 
“Nav”-o‘simliklar guruhi bo‘lib, u nasildan naslga barqaror o‘tuvchi, muayyan 
genotip yoki boshqalardan ajratib turuvchi belgilarga qarab aniqlanadi va maydondan 
olinadigan mahsulotning miqdori va uning sifatini aniqlaydi, inson oziqlanishi uchun 
qimmatli bo‘lgan moddalar miqdori, ta’mining fazilatlari va tashqi ko‘rinishini o‘ziga 
jalb qilishi bilan ifodalaydi. 
KARTOShKA NAVLARI
 
18-rasm.
UMID-2
O‘rtapishar nav, o‘suv davri 90-95 kun. 
Tuganagi och sariq, ko‘zlari binavsha rang, 
cho‘zinchoq, vazni 90-100 g. Tarkibida kraxmal 
modda miqdori 15,5 %. Bir tupda tuganak soni 6-8 
ta. Hosildorligi 30-32 t/ga 
19-rasm. 
SARNAV
O‘rta-ertapishar nav, o‘suv davri 85-90 kun. 
Tuganagi sarg‘ish, ko‘zlari mayda, silliq, vazni 100-
110 g. Tarkibida kraxmal modda miqdori 17,5 %. 
Hosildorligi 32-35 t/ga. Ertagi va yozgi muddatda 
ekishga yaroqli.

---

297 
 
 
20-
rasm
.
 DIYoRA
Ertapishar nav, o‘suv davri 80-85 kun. Tuganagi 
sarg‘ish, uzunchoq ovalsimon botiq, silliq, 
ko‘zchalari yuza joylashgan. Bir tupda tuganak soni 
6-8 ta, vazni 90-100 g. Tarkibida quruq modda 
miqdori 19,9%, kraxmal modda miqdori 15,3%. 
Hosildorligi 20-22 t/ga. Yozgi muddatda ekilganda 
hosildorligi va tovarbopligi yuqori. 
21-rasm.

QUVONCh 1656 M
Ertapishar nav, o‘suv davri 76-80 kun. Tupi 
kuchli o‘suvchan, barglanishi yaxshi. Bargi yirik, to‘q 
ko‘kimtir, guli oq. Tuganagi dumaloq, ovalsimon, 
yuzasi silliq, po‘stisariq, vazni 85-90 g, degustatsion 
bahosi 5,0 ball. Hosildorligi 22- 24 t/ga. Noqulay 
ekologik 
omillarga 
va 
virus, 
rak, 
nematoda 
kasalliklarga chidamli.